ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
Στην αρχαιότητα ο Αχελώος με τα ορμητικά νερά του, τρόμαζε τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής, που για να τον εξευμενίσουν, τον λάτρευαν σαν θεό. Ο Αχελώος μάλιστα ήταν ο σπουδαιότερος ποτάμιος Θεός, γιος του Ωκεανού και της Τιθύος ενώ κόρες του ήταν οι Σειρήνες και οι Νύμφες.
Σήμερα χιλιάδες χρόνια μετά, ο Αχελώος και συγκεκριμένα τα έργα για την
εκτροπή του, αποτελούν το μήλον της έριδος για περιβαλλοντολόγους- οικολόγους, μηχανικούς-μελετητές, κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς κτλ. και οι απόψεις για τη χρησιμότητα ή μη, του έργου διίστανται.
Στις σελίδες που ακολουθούν θα προσπαθήσουμε να καταγράψουμε τα έργα της μερικής εκτροπής του Αχελώου που εκτελούνται σήμερα στην ευρύτερη περιοχή. Πρόκειται για το φράγμα της Συκιάς και τη σήραγγα εκτροπής. Για το λόγο συνομιλήσαμε με τον κ. Σάββα Κατραμάδο, εργοταξιάρχη, της Μηχανική Α.Ε., η οποία κατασκευάζει το φράγμα της Συκιάς και τον κ. Marco Faggiani, εργοταξιάρχη της ιταλικής εταιρίας Impregilo S.p.A., η κατασκευάζει τη σήραγγα εκτροπής.
Aκολουθεί μία συνέντευξη του Επίκουρου Καθηγητή του ΕΜΠ κ. Κίμων Χατζημπίρου, ο οποίος μιλάει για τον συνολικό σχεδιασμό του έργου, τα «κακώς κείμενά» και τις αντιδράσεις που έχουν προκύψει.
Παράλληλα σε άρθρο του ο κ. Δημήτρης Κουτσογιάννης, του Τομέα Υδατικών Πόρων της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, γράφει για τις ενεργειακές διαστάσεις των έργων εκτροπής του Αχελώου. Μεταξύ άλλων αναφέρει ότι «
η χωρίς προηγούμενο εναντίωση στα έργα εκτροπής Αχελώου, αλλά και οι παλινωδίες στην προώθηση της κατασκευής τους, δείχνουν σε μεγάλο βαθμό ελλιπή κατανόηση των χαρακτηριστικών και των δυνατοτήτων των έργων, έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού και άκριτη υιοθέτηση στερεοτύπων από το διεθνή χώρο. Έργα αυτής της κλίμακας και διάρκειας δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται με κριτήρια συγκυριακά, αλλά πρέπει να προβάλλονται στο αβέβαιο μέλλον (με ιχνηθέτηση-υπόθεση εναλλακτικών σεναρίων) και να τεκμηριώνονται με άντληση εμπειριών και δεδομένων από ιστορικά παραδείγματα (παρελθόν)».
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα έργα της μερικής εκτροπής του Αχελώου εντάσσονται σε ένα ευρύτερο έργο που εκτελεί το ΥΠΕΧΩΔΕ με τίτλο «Ολοκληρωμένη και ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων της Θεσσαλίας» τα οποία περιλαμβάνουν «την επαναδημιουργία της Λίμνης Κάρλας, την μεταφορά Υδάτινων Πόρων από τον Αχελώο, το Φράγμα του Σμόκοβου και τη Σήραγγα Λεονταρίου.»
Τα έργα
Ο Αχελώος είναι ο τρίτος σε μήκος ποταμός της Ελλάδας. Πηγάζει από την οροσειρά της Πίνδου και συγκεκριμένα από το όρος Λάκμος (Περιστέρι), νότια νοτοδυτικά του Μετσόβου και μετά από μια διαδρομή 255 χιλιομέτρων εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος, έχοντας σχηματίσει με τις προσχώσεις του τα νησιά Εχινάδες. Κατά τη διαδρομή του διέρχεται από τους νομούς Τρικάλων, από τα όρια των νομών Καρδίτσας και ʼρτας και στη συνέχεια από τα όρια των νομών Ευρυτανίας και Αιτωλοακαρνανίας. Διαχωρίζει με την πορεία του την Ακαρνανία από την Αιτωλία, διασχίζοντας διαδοχικά τις τεχνητές λίμνες των Κρεμαστών, του Καστρακίου και του Στράτου και αρδεύει την πεδιάδα του Αγρινίου. Στη ροή του προς το Ιόνιο δέχεται τα νερά των παραποτάμων του Αγραφιώτη, Ταυρωπού, Τρικεριώτη και Ινάχου. Σήμερα οι τρεις πρώτοι χύνονται στην τεχνητή λίμνη των Κρεμαστών και ο τέταρτος στην τεχνητή λίμνη του Καστρακίου. Θεωρείται ο πλουσιότερος σε νερά γηγενής ποταμός της Ελλάδας, λέγεται στη διαδρομή του και Ασπροπόταμος, κατά μία ερμηνεία από την άσπρη λάσπη που κατεβάζει το ρεύμα του.
Η μερική εκτροπή του ποταμού Αχελώου στη Θεσσαλία αποτελεί ένα σύνθετο τεχνικό έργο και οι μελέτες για την κατασκευή του χρονολογούνται από τριακονταετίας. Ο αρχικός σχεδιασμός του έργου περιλάμβανε τα εξής επί μέρους έργα:
• Δύο φράγματα με τους αντίστοιχους ταμιευτήρες στις θέσεις Μεσοχώρα του νομού Τρικάλων και Συκιά στα σύνορα των νομών Αρτας και Καρδίτσας, καθώς και τους αντίστοιχους υδροηλεκτρικούς σταθμούς στις θέσεις Γλύστρα και στον πόδα του φράγματος Συκιάς
• Σήραγγα εκτροπής του ποταμού Αχελώου προς Θεσσαλία, μήκους 17,5 χλμ., για την διοχέτευση προς τη Θεσσαλία συνολικής ποσότητας νερού ίσης με 1100 εκ. κυβικά μέτρα ετησίως καθώς και τον υπαίθριο υδροηλεκτρικό σταθμό Πευκόφυτου στην έξοδο της σήραγγας εκτροπής.
• Δύο φράγματα με τους αντίστοιχους ταμιευτήρες και τη συνδετήρια σήραγγα στην περιοχή υποδοχής των υδάτων στη Θεσσαλία, στις θέσεις Πύλη του νομού Τρικάλων και Μουζακίου του νομού Καρδίτσας καθώς και τον υδροηλεκτρικό σταθμό Μουζακίου.
• Την αναρρυθμιστική δεξαμενή Μαυροματίου και τον υδροηλεκτρικό σταθμό Μαυροματίου.
Για τα έργα αυτά συντάχθηκαν 3 μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων και εκδόθηκαν 2 πράξεις έγκρισης περιβαλλοντικών όρων εκ των οποίων η πρώτη αφορούσε στα φράγματα και τους ταμιευτήρες στο φυσικό ρου του Αχελώου και η δεύτερη στη σήραγγα εκτροπή, στα φράγματα και στους ταμιευτήρες στις θέσεις Πύλη και Μουζάκι. Οι δύο πράξεις αυτές ακυρώθηκαν από το ΣτΕκαι εκπονήθηκε από το ΥΠΕΧΩΔΕ το 1995 νέα συνολική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων για την εκτροπή του ποταμού Αχελώου προς τη Θεσσαλία. Στη μελέτη αυτή μελετήθηκαν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του συνολικού έργου της εκτροπής του Αχελώου και επί πλέον τροποποιήθηκε ο αρχικός σχεδιασμός.
Συγκεκριμένα πρώτον μειώθηκε η ποσότητα του νερού που εκτρέπεται σε 600 εκατ. κυβικά μέτρα ετησίως και δεύτερον διαμορφώθηκε το ισχύον σήμερα σχήμα εκτροπής και τα έργα της εκτροπής που είναι τα ακόλουθα:
• Το φράγμα Συκιάς και ο ομώνυμος Υδροηλεκτρικός Σταθμός
• Η σήραγγα εκτροπής του ποταμού Αχελώου προς Θεσσαλία μήκους 17,5 χλμ. με υδροληψία στον Ταμιευτήρα Συκιάς
• Ο υδροηλεκτρικός Σταθμός Πευκόφυτου στην έξοδο της Σήραγγας Εκτροπής
• Αναρυθμιστικό έργο Μαυροματίου
Από τα παραπάνω έργα στην αρμοδιότητα της ΔΕΗ εμπίπτουν τα ακόλουθα:
• Ο υδροηλεκτρικός σταθμός Συκιάς (υδροληψία, σήραγγα προσαγωγής, κτίριο σταθμού παραγωγής, ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός και συναφή έργα)
• Ο υδροηλεκτρικός σταθμός Πευκόφυτου στην έξοδο της Σήραγγας Εκτροπής (αγωγός πτώσεως, υπόγειος σταθμός παραγωγής, ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός, σήραγγα φυγής και συναφή έργα).
Παράλληλα, σημειώνεται ότι στα έργα που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της ΔΕΗ ανήκει και ο υδροηλεκτρικός σταθμός Μεσοχώρας.
Ειδικότερα, το φράγμα και ο ταμιευτήρας Μεσοχώρας κατασκευάσθηκαν πλησίον του ομώνυμου οικισμού, μέρος του οποίου θα κατακλυσθεί μετά την πλήρωση του ταμιευτήρα. Από τον ταμιευτήρα Μεσοχώρας ξεκινά η σήραγγα προσαγωγής Μεσοχώρας – Γλύστρας, η οποία θα παροχετεύει τις ποσότητες νερού που θα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενέργειας στον ΥΗΣ Γλύστρας. Κατάντη του ΥΗΣ Γλύστρας θα κατασκευαστεί το φράγμα Συκιάς και ο αντίστοιχος ΥΗΣ στον πόδα του φράγματος. Από τον ταμιευτήρα Συκιάς που θα δημιουργηθεί, θα ξεκινά η σήραγγα εκτροπής του Αχελώου προς τη Θεσσαλία, από την οποία προβλέπεται να διέρχεται ποσότητα 600 εκατ. κυβ. μέτρα ετησίως για χρησιμοποίηση στην θεσσαλική πεδιάδα.
Στο τέλος της σήραγγας θα υπάρχει ο ΥΗΣ Πευκόφυτου για την ενεργειακή εκμετάλλευση της παραπάνω ποσότητας. Από τον ΥΗΣ Πευκόφυτου τα νερά θα οδηγούνται στην μικρή αναρρυθμιστική δεξαμενή του Μαυρομματίου, απ´ όπου θα παροχετεύονται προς άρδευση, μέσω του μικρού ΥΗΣ Μαυρομματίου ο οποίος θα εκμεταλλεύεται ενεργειακά τα νερά που θα οδεύουν προς τις αρδευτικές διώρυγες.
SeparatorBetweenMainTexts Ιστορική αναδρομή
Για την αξιοποίηση των υδατικών πόρων της Θεσσαλίας και του Αχελώου εκπονήθηκαν πολλές μελέτες. Οι πιο σημαντικές από αυτές είναι της ελβετικής εταιρίας Electro Watt (EW) και της καναδικής εταιρείας (SNC).
Στις 13 Μαρτίου του 1983 εξαγγέλθηκε από τον Πρωθυπουργό η απόφαση της κυβέρνησης να προχωρήσει στην υλοποίηση του έργου της εκτροπής. Το 1985 ξεκίνησε η δημοπράτηση και κατασκευή βασικών έργων του προγράμματος.
Ο αρχικός σχεδιασμός του έργου προέβλεπε εκτρεπόμενη ποσότητα ύδατος προς τη Θεσσαλία ίση με 1.100 εκατ. κυβ. μέτρα ετησίως και δημοπρατήθηκε το 1988. Τον Μάρτιο του 1993 υπογράφηκε σύμβαση, η οποία όμως αφορούσε μόνο τα έργα κεφαλής.
Το αποτέλεσμα του ανωτέρω διαγωνισμού όμως ακυρώθηκε τον Ιούνιο του 1994, μετά από σχετικές ακυρωτικές αποφάσεις του Ε΄ Τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ), που αφορούσαν τις Κοινές Υπουργικές Aποφάσεις (K.Y.A.) έγκρισης περιβαλλοντικών όρων. Το ΥΠΕΧΩΔΕ συμμορφώθηκε με την απόφαση του ΣτΕ και εκπόνησε νέα συνολική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την εκτροπή του Αχελώου ποταμού στη Θεσσαλία και επιπλέον τροποποιήθηκε ο αρχικός σχεδιασμός, σε τρόπο ώστε η εκτρεπόμενη ποσότητα ύδατος προς τη Θεσσαλία να μην υπερβαίνει τα 600 εκατ. κυβικά μέτρα ετησίως.
Με νέα απόφασή της του έτους 2000, η Ολομέλεια του ΣτΕ αποδέχθηκε την μερική εκτροπή του Αχελώου, ακύρωσε όμως παρόλα αυτά την Κ.Υ.Α. περί έγκρισης των Περιβαλλοντικών όρων των έργων με την αιτιολογία ότι δεν ερευνήθηκαν εναλλακτικές λύσεις ως προς τον αριθμό, το μέγεθος και τη διάρθρωση των έργων που είναι απαραίτητα για την εκτροπή και επίσης ότι δεν ελήφθησαν επαρκή μέτρα προστασίας της Ι. Μονής Α. Γεωργίου Μυροφύλλου.
Το έτος 2001, το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. συμμορφώθηκε πλήρως και με τη νέα απόφαση του ΣτΕ και εκπόνησε «Συμπληρωματική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων», αφού τηρήθηκαν πλήρως οι διαδικασίες δημοσιοποίησης και διαβούλευσης που προβλέπονται από τις εθνικές και Κοινοτικές διατάξεις.
Το 2005 η Ολομέλεια του ΣτΕ με επίκληση για πρώτη φορά του νόμου 1739/1987, για εκπόνηση και έγκριση σχεδίων διαχείρισης νερών (τον οποίο δεν επικαλούνται οι προηγούμενες αποφάσεις του 1994 και 2000 του ΣτΕ) ακύρωσε την Κ.Υ.Α. έγκρισης περιβαλλοντικών όρων των έργων.
Τον Ιούλιο του 2006 ψηφίσθηκαν από την Ολομέλεια της Βουλής δύο τροπολογίες οι οποίες άνοιξαν το δρόμο για την ολοκλήρωση των έργων της εκτροπής του Αχελώου με δεδομένο ότι σύμφωνα με το ΥΠΕΧΩΔΕ:
«α) Η Κοινοτική Οδηγία 2000/60 για τη διαχείριση των υδάτων, που ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο με τον Ν.3199/03, προβλέπει μεταβατική περίοδο μέχρι τέλους του έτους 2009 για την έγκριση των σχεδίων διαχείρισης των υδατικών διαμερισμάτων της χώρας
β) Έχει εκπονηθεί ήδη το εθνικό σχέδιο διαχείρισης νερών από το Υπ. Ανάπτυξης στο οποίο αναφέρονται ρητά και προβλέπεται η υλοποίηση των έργων μερικής εκτροπής του π. Αχελώου προς την Θεσσαλία.
γ) Έχουν ήδη υλοποιηθεί μέχρι σήμερα έργα για την μερική εκτροπή του π. Αχελώου συνολικού ύψους άνω των 500 εκατ. ευρώ. Ειδικότερα έχει κατασκευασθεί σχεδόν πλήρως το έργο Μεσοχώρας, μεγάλο μέρος της σήραγγας εκτροπής, καθώς και σημαντικά έργα στο φράγμα Συκιάς. Τα έργα αυτά, άρα και τα κονδύλια που διατέθηκαν δεν αποδίδουν σήμερα κανένα απολύτως όφελος στην εθνική οικονομία, διότι το έργο δεν λειτουργεί.
δ) Έχει εκπονηθεί από την Γενική Γραμματεία Δημοσίων Εργων του ΥΠΕΧΩΔΕ και θεωρηθεί από την Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων το Σχέδιο Διαχείρισης των λεκανών απορροής των ποταμών Αχελώου και Πηνειού Θεσσαλίας σε πλήρη συμμόρφωση με την από 2005 απόφαση της Ολομέλειας του»
Εξέλιξη του έργου
Όπως μας ενημέρωσε ο κ. Μαρονικολάκης Σοφοκλής, βοηθός διευθυντής, της Διεύθυνσης Ανάπτυξης Υδροηλεκτρικών Εργων σήμερα το έργο του σταθμού της Μεσοχώρας έχει περατωθεί και αναμένεται να γίνουν και οι τελευταίες απαλλοτριώσεις των εκτάσεων που θα πλημμυρισθούν στα πλαίσια του έργου. Μέχρι τότε εκτελούνται κάποια συνοδά έργα που αφορούν τις οδικές επικοινωνίες των χώρων που θα πλημμυρίσουνε και κάποιες σήραγγες στο δρόμο Αρτας-Τρικάλων.
Οσον αφορά στον υδροηλεκτρικό σταθμό του Πευκόφυτου η μελέτη δημοπράτησης βρίσκεται στο τελευταίο της στάδιο ενώ στο υδροηλεκτρικό σταθμό της Συκιάς η μελέτη δημοπράτησης βρίσκεται σε μέση κατάσταση. Σημειώνεται ότι η συνολική παραγωγή του ΥΗΣ Πευκόφυτου θα είναι 350 GWh και η εγκατεστημένη ισχύς θα ισούται με 165 MW.
Σχετικά με τα έργα στο φράγμα της Συκιάς, που πραγματοποιούνται σήμερα έχουν ολοκληρωθεί η κατασκευή των σηράγγων εκτροπής του Αχελώου και Κουμπουργιανίτικου, έχει ολοκληρωθεί η κατασκευή των κυρίων ανάντη και κατάντη προφραγμάτων και έγινε η εκτροπή Αχελώου δια μέσου της σήραγγας εκτροπής. Επίσης πραγματοποιήθηκαν σημαντικές εκσκαφές στα πρανή του δεξιού και αριστερού αντερείσματος, ολοκληρώθηκε η διάνοιξη της πρόσθετης σήραγγας εκτροπής Αχελώου και κατασκευάστηκαν τμήματα των σωμάτων στήριξης του φράγματος ανάντη και κατάντη του πυρήνα. Επίσης εκτελέστηκαν σημαντικές εκσκαφές του έργου του εκχειλιστού.
Στη σήραγγα εκτροπής, συνολικού μήκους περίπου 17,5 χλμ. έχουν διανοιχτεί περίπου 11 χλμ. και απομένουν περίπου 6,5 χλμ.. Έχει σαν σημείο εκκίνησης το χωριό Πετρωτό και καταλήγει στο Πευκόφυτο, σε απόσταση περίπου 3 χλμ. από το χωριό Μουζάκι. Στο πέρας της σήραγγας θα κατασκευασθεί ο ΥΗΣ Πευκοφύτου, ισχύος 200 MW, για την ενεργειακή εκμετάλλευση της εκτρεπομένης ποσότητας νερού. Το έργο ανατέθηκε τον Μάρτιο 1997.
Οι εργασίες εκσκαφής της σήραγγας προχωρούν και από τα δύο μέτωπα τόσο με το μηχάνημα ολομέτωπης κοπής (ΤΒΜ), όσο και με συμβατικά μέσα. Οι εργασίες διάνοιξης μετά από αρκετές καθυστερήσεις, που οφείλονταν τόσο σε δυσχερείς εδαφικές συνθήκες, όσο και στο ΣτΕ, συνεχίζονται πλέον με εντατικούς ρυθμούς.
Και τα δύο αυτά κρίσιμα έργα για την εκτροπή του Αχελώου θα είναι έτοιμα σε 2-3 χρόνια περίπου το πρώτο και σε 4 χρόνια περίπου το δεύτερο.
Το κόστος των έργων
Σύμφωνα με το ΥΠΕΧΩΔΕ τα έργα της μερικής εκτροπής του Αχελώου περιλαμβάνουν τη σήραγγα εκτροπής του Αχελώου μήκους 17,5 χιλ. και το φράγμα της Συκιάς. Για την αποπεράτωση της σήραγγας εκτροπής θα απαιτηθούν περί των 65 εκατ. ευρώ και για την εν συνεχεία παροχέτευση των νερών προς Πάμισο και Πηνειό αλλά και την προστασία της Μονής του Αγίου Γεωργίου του Μυροφύτου, περί τα 40 εκατ. ευρώ. Κατά συνέπεια για την ολοκλήρωση των έργων της εκτροπής θα χρειαστούν 100 εκατ. ευρώ.
Οσον αφορά στο Φράγμα της Συκιάς, το έργο είναι υδροηλεκτρικό, και εντάσσεται στον προγραμματισμό της ΔΕΗ,. Με την εγκατεστημένη ήδη εργολαβία, για την ολοκλήρωσή του απαιτούνται 115 εκατ. ευρώ.
Κατά συνέπεια σύμφωνα με το ΥΠΕΧΩΔΕ, το σύνολο των έργων της εκτροπής, ανέρχεται σε 220 εκατ. ευρώ. Επίσης, όπως δηλώνει το ΥΠΕΧΩΔΕ ότι άλλα υδροηλεκτρικά έργα που μπορούν να αξιοποιήσουν τα νερά του Αχελώου είτε προς την κατεύθυνση της Αιτωλοακαρνανίας, είτε προς την κατεύθυνση της Θεσσαλίας, είναι άσχετα με την εκτροπή, δεν επιβαρύνουν το κόστος της και εκτελούνται από τη ΔΕΗ. Π.χ. μετά την ολοκλήρωση της εκτροπής πρέπει να αξιοποιηθούν ενεργειακά τα νερά από τη ΔΕΗ στην έξοδο προς Θεσσαλία. Για το σκοπό αυτό, η ΔΕΗ έχει προγραμματίσει την κατασκευή υπόγειου υδροηλεκτρικού σταθμού στη θέση Πευκόφυτο με ετήσια παραγωγή πράσινης ενέργειας 360 GWh.
Σε δεύτερη φάση προβλέπει η ΔΕΗ την κατασκευή (2) δύο ακόμα υδροηλεκτρικών έργων κατά μήκος της εκτροπής του Αχελώου. Ένα του Μουζακίου με παραγωγή 245 GWh και ένα του Μαυροματίου με 56 GWh.
Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι όπως αναφέρουν και οι δύο ανάδοχοι, των δύο έργων που σήμερα εκτελούνται, Μηχανική και Impregillo, σήμερα υπάρχουν σοβαρές καθυστερήσεις ως προς τις πληρωμές, από την πλευρά του ΥΠΕΧΩΔΕ.
