Κατασκευές – Παρουσιάζουμε στα «ΕΘ» το έργο που κατασκευάζεται στο πρώην εργοστάσιο «ΦΙΞ», δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.
Το τωρινό έργο αφορά στην ανακατασκευή του εναπομείναντος τμήματος του εν λόγω κτηρίου, προκειμένου να στεγαστεί το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Κείμενο: Πάνος Κατσαχνιάς
Φωτογραφίες: Πάνος Κατσαχνιάς
Ένα μεγάλο έργο λοιπόν, μνημειακού χαρακτήρα -υπό την έννοια ότι μορφολογικά λειτουργικά και ποιοτικά διαθέτει διαχρονικά στοιχεία- προπομπός μεγάλων αναπλάσεων και νέων κατασκευών -κυρίως πολιτιστικού χαρακτήρα- που σκοπεύουν να αλλάξουν σε περίοδο κρίσης, τόσο την ίδια την πρωτεύουσα, όσο και μέρος της οικονομίας ολόκληρης της χώρας.
Το συγκεκριμένο έργο δε, προσφέρει διπλό όφελος: από την μία απαλλάσει την πόλη από ένα τεράστιο οικοδομικό «κουφάρι», που μόνο κολακευτικό για την πόλη και την περιοχή δεν ήταν -με ότι μουσαμάδες κι αν αυτό ντυνόταν κατά καιρούς- ενώ ταυτόχρονα προσφέρει μόνιμη πλέον στέγη στο περιφερόμενο έως τώρα Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Έχοντας η κατασκευάστρια εταιρία «ʼκτωρ ΑΤΕ» ξεκινήσει τις εργασίες στις 15 Νοεμβρίου του 2011 και με το πρώτο στάδιο της κατασκευής να αποπερατώνεται στις 10 Νοεμβρίου του 2013, όπως είναι και η συμβατική της υποχρέωση, τα εγκαίνια του νέου μουσείου υπολογίζεται να πραγματοποιηθούν τον Μάρτιο του 2014.
Με προϋπολογισμό για την κατασκευή του τα 26.343.147,64 ευρώ, το έργο φιλοδοξεί να αλλάξει -στο ποσοστό που του αναλογεί βέβαια- την όψη της Αθήνας, δημιουργώντας μια νησίδα σύγχρονης τέχνης ανάμεσα στην Καλλιρόης και στη Συγγρού. Μια «Tate Modern» η ένα «Beaubourg» στην Ελλάδα λοιπόν;
Χρόνια αναμονής έχουν δημιουργήσει άλλωστε μεγάλη προσμονή γι´ αυτό το μουσείο και μεγάλες προσδοκίες. Αναμφισβήτητα πλεονεκτήματα του η θέση του στο ευρύτερο κέντρο της πόλης, η συγκοινωνιακή του κάλυψη από όλα τα μέσα, το εμβαδόν του, που είναι 20.000 τ.μ., οι ενιαίοι χώροι στο εσωτερικό, με την μεγάλη γκάμα υψών από 9,5 ως 4,5 μ. και φυσικά ένα επιτελείο με επικεφαλής την Διευθύντρια του ΕΜΣΤ κ. ʼννα Καφέτση που «τρέχει» το συγκεκριμένο πρότζεκτ, από το 2000 οπότε και διορίστηκε στην συγκεκριμένη θέση και που αυτή την περίοδο καταρτίζει το μουσειολογικό πρόγραμμα του μουσείου.
Βασική προϋπόθεση είναι ότι πρώτα απ´ όλα οφείλει να υπακούει τόσο στον δικό του σχεδιασμό, όσο και στους δικούς του κανόνες για τις ανάγκες που προορίζεται να καλύψει. Μελέτη που για το συγκεκριμένο κτίριο έχει αναλάβει το αρχιτεκτονικό γραφείο του κ. Βαγγέλη Στυλιανίδη «3SK».
Κύρια χαρακτηριστικά του καινούργιου μουσείου είναι η όψη της εισόδου, εμπνευσμένη από μια υποθετική γεωλογική τομή στην κοίτη του Ιλισού. Στην πρόσοψη του κτιρίου από την οδό Καλλιρόης έχουν τοποθετηθεί μεγάλες λίθινες πλάκες με αδρή επιφάνεια. Θα την καλύψουν σχεδόν ολόκληρη, σαν μια αναπαράσταση του Ιλισού, που σήμερα κυλά βαθιά μέσα στο έδαφος. Σε ένα τμήμα της με 80μ. μήκος, νερό θα πέφτει από ύψος 5μ. στην κάθετη επιφάνεια του τοίχου έτσι διαμορφωμένη, ώστε να αναπαριστά ένα «barcode» με τα αρχικά του μουσείου: ΕΜΣΤ.
Στην πραγματικότητα αυτό που διατηρείται από το παλιό εργοστάσιο της ζυθοποιϊας «ΦΙΞ» δεν είναι παρά δύο όψεις. Εκείνη της οδού Φραντζή και εκείνη της λεωφόρου Συγγρού. Φόρος τιμής στον αρχιτέκτονα του εργοστασίου Τάκη Ζενέτο, ως αναγνώριση της συμβολής του στη μεταπολεμική αρχιτεκτονική της Ελλάδας, συμβολή άλλωστε με διεθνή αναγνώριση. Οι όψεις της οδού Καλλιρόης και του σταθμού του Μετρό, είναι εξ ολοκλήρου νέες.
Το κτίριο καλύπτει επιφάνεια 3.120,00 τετραγωνικών μέτρων, ενώ η συνολική δόμηση του φθάνει τα 18.200,00 περίπου τετραγωνικά μέτρα τα οποία αναπτύσσονται σε 8 συνολικά στάθμες. Η κύρια είσοδος του μουσείου βρίσκεται στην γωνία των οδών Καλλιρόης και Φραντζή, μια δεύτερη με πρόσβαση για ΑΜΕΑ στη Λ. Συγγρού και ειδική είσοδο για τη μεταφορά μεγάλων έργων, ενώ θα υπάρχει και απευθείας είσοδος από το σταθμό του μετρό που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο κτίριο.
Επίπεδα
Από την κύρια είσοδο του μουσείου ο επισκέπτης θα εισέρχεται σε ένα μεγάλο φουαγέ με το εκδοτήριο εισιτηρίων και την γκαρνταρόμπα στα αριστερά του και δεξιά τις πληροφορίες. Πίσω τους η πρώτη «μικρή» αίθουσα περιοδικών εκθέσεων 600 τ.μ. με ύψος 6,20 μ. Στο βάθος βοηθητικοί χώροι, το καφέ και στη συνέχεια το πωλητήριο. Ένας υποθετικός «δρόμος» διατρέχει εξάλλου το φουαγέ από άκρη σε άκρη. Από εδώ ξεκινούν οι εννέα ανελκυστήρες, ενώ δώδεκα εσωτερικές και εξωτερικές κυλιόμενες σκάλες εξασφαλίζουν την άνετη περιήγηση.
Σημεία πληροφόρησης θα υπάρχουν σε κάθε όροφο, μέσω των οποίων ο επισκέπτης θα παίρνει πληροφορίες σχετικά με την ιστορία της τέχνης ή τα βιογραφικά και το έργο των καλλιτεχνών. Στον «χώρο νέων μέσων» (130 τ.μ.) θα υπάρχει βιβλιοθήκη και θα παρέχεται η δυνατότητα πρόσβασης σε όλη τη συλλογή των οπτικοακουστικών έργων του μουσείου, που είναι ήδη ψηφιοποιημένη. Ο επισκέπτης καθισμένος αναπαυτικά σε πολυθρόνες θα μπορεί να βλέπει σε καθένα από τα δέκα μόνιτορ όποιο έργο επιλέξει, αλλά και να συνδέεται με άλλες βάσεις δεδομένων, όπως μουσεία και κέντρα τεχνών. Εδώ θα βρίσκεται και το «εργαστήρι νέων μέσων», με τη δυνατότητα παροχής τεχνογνωσίας και παραγωγής νέων έργων από φοιτητές και καλλιτέχνες.
Το ισόγειο, συνολικής δομήσιμης επιφάνειας 2.865,64 τ.μ., στεγάζει το άνω τμήμα της αίθουσας Περιοδικών Εκθέσεων, τους χώρους εισόδων και άλλες κοινόχρηστες λειτουργίες όπως η καφετέρια, και το πωλητήριο. Ο ημιώροφος (2.216,03 τ.μ.) καλύπτει μέρος της συνολικής επιφάνειας του ισογείου, αφήνοντας ορισμένους χώρους του ισογείου με μεγάλο ύψος για τις εκθέσεις και την κεντρική είσοδο. Στον ημιώροφο βρίσκονται οι χώροι εκπαιδευτικών προγραμμάτων, μικρό αμφιθέατρο πολλαπλών χρήσεων με 90 θέσεις και τα γραφεία, ενώ στους ορόφους που ακολουθούν, όπως και στο υπόγειο, θα αναπτύσσονται οι μόνιμες εκθέσεις του μουσείου.
Ο πρώτος όροφος καλύπτει επιφάνεια 3.035,28 τ.μ. και φιλοξενεί κυρίως τα γραφεία του διοικητικού προσωπικού, τα αρχεία, καθώς και την βιβλιοθήκη του Μουσείου. Οι μόνιμες συλλογές φιλοξενούνται στους εκθεσιακούς χώρους του δευτέρου ορόφου, συνολικής επιφάνειας 2.978,93 τ.μ, και στον τρίτο όροφο, επιφάνειας 2.446,57 τ.μ. Ο τρίτος όροφος αφήνει ένα τμήμα του κενό προς το δεύτερο όροφο για τη δημιουργία μιας αίθουσας εκθέσεων μεγάλου ύψους.
Στον τέταρτο όροφο εν εσοχή ο οποίος καλύπτει μιά έκταση 2.034,31 τ.μ. θα στεγαστεί το εστιατόριο του μουσείου από την πλευρά της Λ. Συγγρού. Από την πλευρά της Καλλιρόης αναπτύσσεται ένας εκθεσιακός χώρος σε μορφή «Π» στον οποίο θα φιλοξενούνται περισσότερα από 900 έργα που διαθέτει άλλωστε αυτή τη στιγμή το ΕΜΣΤ. Στον ανοιχτό χώρο του δώματος χωροθετείται η γλυπτοθήκη προσβάσιμη στο κοινό όπου θα μπορεί να οργανώνονται και εκδηλώσεις.
Τέλος, στο υπόγειο του κτιρίου επιφάνειας 3.120,00 τ.μ. θα στεγαστεί η μεγάλη αίθουσα των Περιοδικών Εκθέσεων. Λόγω του μεγάλου ύψους, στο βορειοανατολικό τμήμα του υπογείου, διαμορφώνονται τρία επίπεδα υπόγειων μηχανολογικών χώρων.
Όψεις
Το υπάρχον κτίριο έχει όψεις από πλινθοδομή επιχρισμένη με χτυπητό τσιμεντοκονίαμα (αρτιφισιέλ) και σιδερένια κουφώματα με ένα υαλοπίνακα , τοποθετημένα «σύριζα» με την εξωτερική επιφάνεια των τοίχων. Ο φέρων οργανισμός του βρίσκεται ακριβώς πίσω από το τζάμι χωρίς να εφάπτεται και είναι πλήρως ορατός.
Εκτός λοιπόν, από τα κουφώματα τα οποία ήταν παντελώς κατεστραμμένα και αντικαταστάθηκαν με νέα, η τοιχοποιία αποκαθίσταται στην αρχική της μορφή, ενώ ενισχύεται εσωτερικά και βάφεται υπόλευκη.
Το νέο κούφωμα είναι αλουμινίου με πολύ λεπτό profil (5.5 εκ.) ούτως ώστε να μοιάζει με τα υαλοστάσια που αφαιρούνταικαι να τοποθετείται στην ίδια θέση με τα προηγούμενα. Πληρεί τους απαιτούμενους υψηλούς δείκτες ηχομόνωσης (40Db), και είναι θερμοδιακοπτόμενο σύμφωνα με τις πρόσφατες προδιαγραφές (2001). Επιπλέον δέχεται διπλούς θερμομονωτικούς υαλοπίνακες με τον κατάλληλο δείκτη ηχοπροστασίας. Η τοιχοποιία ενισχύεται θερμομονώνεται και ηχομονώνεται εσωτερικά και επενδύεται με γυψοσανίδα.
Το υπάρχον οπλισμένο σκυρόδεμα της όψης της Συγγρού ενισχύθηκε τοπικά, όπου αυτό κρίθηκε αναγκαίο, ενώ αποκαταστάθηκε, όπου είχε φθαρεί. Στην συνέχεια «κόπηκε» μια ζώνη από το εσωτερικό της τοιχοποϊίας και βάφτηκε σε μία απόχρωση του γκρίζου, που λέγεται ότι ήταν και το αρχικό της χρώμα. Το νέο σκυρόδεμα των δίδυμων στηλών της «σκαλωσιάς», η οποία φέρει πλέον την όψη είναι στο φυσικό του χρώμα.
Η όψη από την Φραντζή στρίβει στην γωνία με την Καλλιρόης και αποκαλύπτει το σόκορο της μαζί με την νέα ενίσχυση.
Η όψη στην Καλλιρόης, εκτός από την κύρια είσοδο στο ισόγειο του κτιρίου και ένα παράθυρο σχισμή στον πρώτο όροφο, είναι εξ ολοκλήρου «τυφλή». Ένας γιγάντιος τοίχος «αναδύεται» και αιωρείται πάνω από το έδαφος – η τομή του ποταμού Ιλισσού– ενώ από κάτω του «σφηνώνεται» σ΄όλο σχεδόν το μήκος του κτιρίου ο τοίχος από το οποίο θα τρέχει το νερό.
Η επιφάνεια αυτή του νέου Μουσείου αποτελείται από μία αναρτημένη όψη με πλάκες μαρμάρου προερχόμενες από τις εξωτερικές παρειές μαρμάρινων όγκων και στη βάση, του τοίχου, από προκατασκευασμένα πανώ από σκυρόδεμα. Λεπτομέρειες αυτής της κατασκευής ενσωματώνονται στις επί μέρους μελέτες των οικοδομικών στοιχείων.
Ο κάνναβος και οι ελάχιστες εσοχές της όψης καθώς και η θέση του παραθύρου/σχισμής προέρχονται από την όψη του Ζενέτου της οικοδομικής αδείας του κτιρίου που όμως δεν πραγματοποιήθηκε.
Στον πρώτο όροφο υπάρχει ένα αρκετά μεγάλο άνοιγμα με κατακόρυφες περσίδες όπως υπάρχουν σήμερα στο κτίριο. Μέσω αυτών εξαερίζεται ο χώρος των μηχανολογικών εγκαταστάσεων, που θα φιλοξενηθεί εδώ. Επίσης το άνοιγμα αυτό χρησιμεύει και για τη πιθανή αντικατάσταση ή επισκευή κάποιου μηχανήματος στο μέλλον.
Η κεντρική είσοδος σε αντίθεση με το υπόλοιπο κτίριο αποκαλύπτει κάτι από τη νέα χρήση του κτιρίου προς τα έξω: σκαλοπάτια και ψευδοροφή, στο ίδιο τελείωμα (κατακευή από τσιμεντοσανίδα και τσιμεντοκονίες), υποδέχονται τους επισκέπτες στο πεζοδρόμιο.
Η όψη του Σταθμού Μετεπιβίβασης στέκεται ανάμεσα στις δύο κύριες όψεις. Ένα θέμα που είναι σε εκκρεμότητα είναι και το υπάρχον μεταλλικό του στέγαστρο και η πιθανή αντικατασταση του. Από την Συγγρού στέκει η όψη του Ζενέτου. Από την Καλλιρόης η νέα όψη με τον τεράστιο τοίχο, μεταφορικά «η τομή του εδάφους». Μεταξύ των δυο αυτών όψεων δημιουργείται μια επιφάνεια «τομή του κτιρίου» από επίχρισμα με σκωτίες και υαλοστάσια. Οι όψεις θερμομονώνονται και υγρομονώνονται πριν επενδυθούν εσωτερικά με γυψοσανίδα. Τα κουφώματα είναι του ίδιου τύπου, όπως και στις προηγούμενες όψεις.
Η επιφάνεια αυτή επειδή έως ότου κτισθεί το υπόλοιπο μισό του κτιρίου από την ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ, είναι ορατή από αρκετά μακριά, προσφέρεται για διαφημιστικές προβολές των εκδηλώσεων του ΕΜΣΤ. Έτσι αυτή η πλευρά του κτιρίου θα παρουσιάζει συνεχώς μεταβαλόμενη όψη.
