Γράφει ο δρ. Ανδρέας Στοϊμενίδης*
Η ψυχική υγεία στην εργασία αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα της σύγχρονης πραγματικότητας, ειδικά σε τομείς υψηλής επικινδυνότητας όπως είναι οι κατασκευές.
Σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι που σχετίζονται με το επαγγελματικό περιβάλλον και οι επιπτώσεις τους στην ψυχική ευημερία των εργαζομένων είναι πλέον σε πρώτο πλάνο. Ο κατασκευαστικός τομέας, ο οποίος απασχολεί εκατομμύρια εργαζόμενους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα υψηλές πιέσεις και προκλήσεις που συνδυάζονται με σωματική και ψυχική καταπόνηση.
H Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε το 2023, στο πλαίσιο μιας συνολικής προσέγγισης για την ψυχική υγεία, μια πανευρωπαϊκή εμβληματική πρωτοβουλία για τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους και την ψυχική υγεία στην εργασία, με ιδιαίτερη έμφαση στις κατασκευές.
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία (European Occupational Safety and Health Administration [EU OSHA]), ανταποκρινόμενος σε αυτό το κάλεσμα, ανέπτυξε σε σειρά μελετών όσον αφορά:
– Τα στοιχεία για τους παράγοντες ψυχοκοινωνικού κινδύνου που σχετίζονται με την εργασία στον κατασκευαστικό τομέα.
– Τον αντίκτυπο των παραπάνω παραγόντων στα αποτελέσματα ψυχικής υγείας.
– Το θετικό αντίκτυπο που μπορούν να έχουν οι οργανισμοί στην πρόληψη των ψυχοκοινωνικών κινδύνων στο χώρο εργασίας, για τη βελτίωση της ψυχικής ευημερίας των εργαζομένων.
Οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι στο χώρο εργασίας περιλαμβάνουν συγκεκριμένες αλληλεπιδράσεις και γεγονότα που προκύπτουν από περιπτώσεις κακών συνθηκών εργασίας σε σχέση με το σχεδιασμό, την οργάνωση ή τη διαχείριση της εργασίας και με το κοινωνικό πλαίσιο στο χώρο εργασίας.
Πάνω από το 50% των Ευρωπαίων εργαζομένων πιστεύουν ότι το άγχος είναι κοινό στο χώρο εργασίας τους και ότι ο αντίκτυπος των διαταραχών ψυχικής υγείας που σχετίζονται με την εργασία αυξάνεται.
Ο κατασκευαστικός τομέας απασχολεί περίπου 18 εκατομμύρια ανθρώπους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και οι θέσεις εργασίας είναι απαιτητικές σωματικά και ψυχικά, ανεξάρτητα από το επίπεδο δεξιοτήτων.
Στην πραγματικότητα, το 46% των εργαζομένων στις κατασκευές της ΕΕ εκτίθενται σε σοβαρές πιέσεις χρόνου και σε υπερφόρτωση εργασίας, σύμφωνα με τον EU-OSHA. Επιπλέον, η εκπροσώπηση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων στον κλάδο είναι υψηλή, με το 95% των επιχειρήσεων να απασχολούν λιγότερους από 20 εργαζόμενους.
Έτσι, οι οργανωτικοί περιορισμοί μπορούν να εμποδίσουν τις προσπάθειες για τη διαχείριση των κινδύνων της ψυχοκοινωνικής υγείας και ασφάλειας στην εργασία (ΥΑΕ) και την προστασία της ψυχικής ευημερίας των εργαζομένων.
Η συχνή έκθεση στη βρομιά, τη σκόνη, το θόρυβο ή τους κραδασμούς είναι κανόνας στο χώρο εργασίας στις οικοδομικές εργασίες, ενώ ο κίνδυνος ατυχημάτων στο χώρο εργασίας είναι υψηλός. Οι εργασίες κατασκευής περιλαμβάνουν ένα πολύπλευρο σύνολο απαιτήσεων, συμπεριλαμβανομένων αντιληπτικών, ψυχοκινητικών, κοινωνικών και γνωστικών απαιτήσεων.
Η φύση του υψηλού κινδύνου των οικοδομικών εργασιών επηρεάζει σημαντικά την ψυχική υγεία των εργαζομένων, αν και οι εκπρόσωποι του κλάδου θεωρούν ότι αυτό ελαχιστοποιείται από το εργατικό δυναμικό των κατασκευών.
Αυτή η υποβάθμιση των εγγενών κινδύνων στις κατασκευαστικές εργασίες μπορεί να συνδέεται με ένα εργατικό δυναμικό που είναι πάνω από 90% άνδρες και χαρακτηρίζεται ως παραδοσιακά φαλλοκρατικό (Eurostat, 2022), ενώ η συγκεκριμένη κουλτούρα μπορεί να δημιουργήσει κινδύνους για την υγεία λόγω στιγματισμένων στάσεων απέναντι σε ζητήματα ψυχικής υγείας και στην αναζήτηση βοήθειας για σωματική και ψυχολογική αντοχή.
Συνολικά, ο κατασκευαστικός τομέας παρουσιάζει χαμηλότερη ευαισθησία σε θέματα ψυχικής υγείας σε σύγκριση με άλλους οικονομικούς τομείς, με το 71% των κατασκευαστικών εταιρειών να διστάζουν να συζητήσουν ανοιχτά ψυχοκοινωνικά θέματα (EU-OSHA, 2022).
Τα παραπάνω στοιχεία υποδηλώνουν ότι η ψυχική υγεία είναι ταμπού στον κλάδο, και υπογραμμίζουν τα ενσωματωμένα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν για τη δημιουργία ψυχολογικά ασφαλών συνθηκών εργασίας για τους εργάτες των κατασκευών.
Άλλα χαρακτηριστικά και ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι που καθορίζουν τον κλάδο είναι η συνηθισμένη χρήση πρακτικών υπεργολαβίας, οι επισφαλείς σχέσεις εργασίας ή συμβάσεις έργου, η επικράτηση προσωρινών χώρων εργασίας, η έκθεση σε αντίξοες καιρικές συνθήκες συχνά στην ύπαιθρο, οι ταξιδιωτικές προκλήσεις και η φύση των κατασκευαστικών δραστηριοτήτων βάσει έργου.
Επιπλέον, η χειρωνακτική εργασία είναι συχνή σε αυτόν τον τομέα. Τέτοιες εργασίες συνδέονται με μονότονες κινήσεις και εργασίες, μειωμένες γνωστικές απαιτήσεις και αυξημένη σωματική καταπόνηση.
Στον ίδιο τομέα, επιβαρυντικοί παράγοντες είναι:
– Οι υψηλές σωματικές και ψυχολογικές απαιτήσεις.
– Ο μεγάλος φόρτος εργασίας και οι χρονικές πιέσεις.
– Η σύγκρουση ρόλων.
– Η έλλειψη αυτονομίας και ελέγχου της εργασίας.
– Η έλλειψη επίβλεψης, υποστήριξης και αναγνώρισης.
– Η έλλειψη συμμετοχικής λήψης αποφάσεων.
– Ο εκφοβισμός στο χώρο εργασίας.
– Οι πολλές ώρες εργασίας.
– Οι απρόβλεπτες αλλαγές στις βάρδιες.
– Ο υψηλός ρυθμός και η ένταση εργασίας.
– Η μικρή αυτονομία εργασίας.
Ο έλεγχος και η ποικιλομορφία των εργασιών είναι σημαντικά ζητήματα που επηρεάζουν την εργασιακή ικανοποίηση και επηρεάζουν αρνητικά την ψυχική υγεία των εργαζομένων στις κατασκευές.
Ο κίνδυνος να υποστούν προβλήματα ψυχικής υγείας ενισχύεται όταν οι εργαζόμενοι καλούνται να διαχειριστούν πολλαπλές λειτουργίες με μη ρεαλιστικούς στόχους.
Όλοι αυτοί οι παράγοντες είναι σημαντικά στρεσογόνοι και μπορεί να προκαλέσουν στους εργαζόμενους συναισθήματα θυμού και εκνευρισμού, και στη συνέχεια να οδηγήσουν σε κόπωση, εξάντληση, στρες και κατάθλιψη.
ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ
Οι βέλτιστες πρακτικές για την πρόληψη των κακών αποτελεσμάτων ψυχικής υγείας στον τομέα είναι εκείνες που ενσωματώνουν ολιστικές παρεμβάσεις που συνδυάζουν μεμονωμένα και οργανωτικά εστιασμένα στοιχεία.
Αυτές οι παρεμβάσεις αυξάνουν την ευαισθητοποίηση για την ψυχική υγεία στα τεχνικά έργα, γεγονός που μειώνει ταυτόχρονα το στίγμα που σχετίζεται με την ψυχική υγεία. Μπορούν επίσης να παρέχουν στα άτομα τα εργαλεία για την αξιολόγηση των ψυχοκοινωνικών κινδύνων στο χώρο εργασίας και για την προστασία της ευημερίας τους και των συναδέλφων τους.
Κυρίως απαιτείται εκπαίδευση για την ψυχική υγεία, ενημέρωση για τη διαθεσιμότητα πρώτων βοηθειών ψυχικής υγείας σε εταιρείες και υποστήριξη των εργαζόμενων στο να εντοπίσουν και να αντιμετωπίσουν τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους στο χώρο εργασίας.
Οι πρωτοβουλίες που στοχεύουν τους οργανωτικούς καθοριστικούς παράγοντες της ψυχικής υγείας περιλαμβάνουν την εξάλειψη των επισφαλών συνθηκών εργασίας και την εξασφάλιση προστατευμένων συνθηκών εργασίας και ευέλικτων εργασιακών ρυθμίσεων. Τα εργασιακά περιβάλλοντα χωρίς αποκλεισμούς και η ενδυνάμωση της συλλογικής δράσης ενισχύουν την ευημερία των εργαζομένων.
Οι παρεμβάσεις στο χώρο εργασίας πρέπει να υπερβαίνουν το άτομο. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι οργανωτικές προσεγγίσεις έχουν θετικό αντίκτυπο στις συμπεριφορές που προάγουν την υγεία στα εργασιακά περιβάλλοντα. Οι συμβατικοί όροι, η αυτονομία και ο έλεγχος της εργασίας, οι τακτικές αναθεωρήσεις του φόρτου εργασίας, οι μέθοδοι διαχείρισης και οι διαφορετικές προσεγγίσεις για την εκτέλεση εργασιών μπορούν να εξουδετερώσουν τους ψυχοκοινωνικούς οργανωτικούς κινδύνους.
Επιπλέον, η ενίσχυση της ασφάλειας της εργασίας, η προσφορά ευκαιριών εξέλιξης σταδιοδρομίας, η βελτίωση των μισθών και η αναβάθμιση της επαγγελματικής κατάστασης μπορούν να αυξήσουν τη δέσμευση και την ικανοποίηση από την εργασία, και συνεπώς να αυξήσουν την παραγωγικότητα των εργαζομένων στον κλάδο.
* Ο κ. Ανδρέας Στοϊμενίδης είναι πρόεδρος του Συλλόγου Τεχνικών Υπαλλήλων Ελλάδας (ΣΤΥΕ) και της Ομοσπονδίας Συλλόγων Εργαζομένων Τεχνικών Επιχειρήσεων Ελλάδος (ΟΣΕΤΕΕ), και αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία (European Occupational Safety and Health Administration [EU OSHA])
