Οι γερανοί και τα ανυψωτικά μηχανήματα δίνουν στον άνθρωπο τεράστιες δυνατότητες και έχουν διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του σύγχρονου κόσμου, από την κατασκευή πανύψηλων ουρανοξυστών έως την κατασκευή τεράστιων βιομηχανικών εγκαταστάσεων.
Γράφουν οι κ. Χ. Λέτσιος και Α. Στοϊμενίδης*
Οι γερανοί και τα ανυψωτικά μηχανήματα μπορούν να αποτελέσουν πιθανές πηγές ατυχημάτων εάν δεν αντιμετωπιστούν με προσοχή .
Ανεπαρκής εκπαίδευση
Το ανθρώπινο λάθος παίζει πολύ σημαντικό ρόλο σε ατυχήματα με γερανούς και ανυψωτικά μηχανήματα, και η ανεπαρκής εκπαίδευση των χειριστών μπορεί να οδηγήσει σε λάθη στην κρίση και τελικά στη λειτουργία των μηχανημάτων αυτών, αυξάνοντας την πιθανότητα ατυχημάτων.
Δυστυχώς, η έλλειψη ενημέρωσης, ο εσφαλμένος χειρισμός των γερανών και των ανυψωτικών μέσων από χειριστές που δεν έλαβαν την κατάλληλη εκπαίδευση, καθώς και η απασχόληση μη αδειούχων ή άπειρων χειριστών, αποτελούν τις βασικές αιτίες πρόκλησης σοβαρών ατυχημάτων σε εργασίες ανύψωσης φορτίων.
Υπερφόρτωση
Ένας από τους σημαντικότερους κινδύνους κατά τη λειτουργία γερανών και ανυψωτικών μηχανημάτων είναι η υπερφόρτωση. Η υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας του μηχανήματος μπορεί να οδηγήσει σε δομικές αστοχίες, σε ζημιές στον εξοπλισμό και σε καταστροφικά ατυχήματα. Το ανθρώπινο λάθος είναι συχνά η βασική αιτία των περιστατικών υπερφόρτωσης με πολύ σοβαρές συνέπειες.
Αστοχία βραχίονα
Εάν ο βραχίονας δεν συντηρείται σωστά ή εάν υποβάλλεται σε υπερβολική καταπόνηση, μια πιθανή κατάρρευσή του μπορεί να οδηγήσει σε ζημιές στο γερανό και σε κοντινές κατασκευές, και στις χειρότερες περιπτώσεις σε σοβαρούς τραυματισμούς ή θανάτους.
Ανεξέλεγκτη μετατόπιση φορτίου
Εάν τα φορτία δεν είναι επαρκώς ασφαλισμένα ή εάν η εξάρτυση αστοχήσει, τα μεταφερόμενα υλικά μπορεί να μετατοπιστούν κατά την ανύψωση, αποτελώντας θανάσιμη απειλή.
Πτώση φορτίων
Η απροσδόκητη αποκόλληση ή πτώση ενός φορτίου από έναν γερανό αποτελεί μια τρομακτική πιθανότητα, καθώς τα φορτία που πέφτουν από μεγάλο ύψος μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές υλικές ζημιές και βλάβες στους ανθρώπους που βρίσκονται από κάτω. Στην πτώση υλικών από ένα γερανό μπορεί να συμβάλουν πολλοί παράγοντες (συμπεριλαμβανομένων μηχανικών βλαβών και λανθασμένων ενεργειών του χειριστή), αλλά ακόμη και οι άσχημες καιρικές συνθήκες.
Ηλεκτρικοί κίνδυνοι
Οι γερανοί και τα διάφορα ανυψωτικά μηχανήματα λειτουργούν συχνά κοντά σε υπόγεια και εναέρια δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά και πλησίον εγκαταστάσεων ηλεκτρικών υποδομών. Η επαφή με τα καλώδια αυτά μπορεί να οδηγήσει σε ηλεκτροπληξία, έναν δυνητικά θανατηφόρο κίνδυνο.
Αστοχίες εδάφους
Κατά τις εργασίες ανύψωσης φορτίων με τη χρήση γερανού ή άλλου τύπου ανυψωτικού μηχανήματος, υπάρχει πιθανότητα καθιζήσεων εξαιτίας της έλλειψης ή της ανεπαρκούς υποστήριξης των παρακείμενων εκσκαφών, εξαιτίας δυναμικών καταπονήσεων ή εξαιτίας ανεπαρκούς συμπυκνώσεως του επιχώματος. Για το λόγο αυτό τα ανυψωτικά μηχανήματα πρέπει να τοποθετούνται πάντα σε επιφάνεια στήριξης επαρκούς αντοχής, ενώ η ευστάθεια των ανυψωτικών μηχανημάτων πρέπει να είναι διαρκώς εξασφαλισμένη.
Μηχανικές βλάβες
Σε περιπτώσεις που δεν συντηρείται σωστά και τακτικά ο εξοπλισμός και τα εξαρτήματα των γερανών και των ανυψωτικών μηχανημάτων (όπως είναι ο κινητήρας του μηχανήματος, τα χειριστήρια, το σύστημα πέδησης [φρένα], οι τροχαλίες, τα συρματόσχοινα, οι ιμάντες, οι αλυσίδες, οι αρτάνες κλπ.), τότε υπάρχει σημαντικός κίνδυνος για κακή λειτουργία του μηχανήματος και πρόκληση σοβαρού ατυχήματος, αν κάποιο από όλα αυτά τα εξαρτήματα ξαφνικά αστοχήσει.
Κυκλοφορία οχημάτων
Σε περιοχές εκτέλεσης οικοδομικών εργασιών ή εργασιών μεταφοράς βαρέων φορτίων, όπου δεν υπάρχει επαρκής σήμανση κυκλοφορίας, αντίστοιχη περίφραξη και αυστηρή επίβλεψη κυκλοφορίας των διερχόμενων οχημάτων από εξειδικευμένο προσωπικό, αυξάνεται δραματικά η πιθανότητα σοβαρού ατυχήματος.
Η πρόληψη των ατυχημάτων κατά τη χρήση γερανών και ανυψωτικών μηχανημάτων απαιτεί πολύπλευρη προσέγγιση, που περιλαμβάνει αυστηρά μέτρα ασφαλείας, κατάλληλη εκπαίδευση και τήρηση βέλτιστων πρακτικών.
Σωστή εκπαίδευση
Η εκπαίδευση αποτελεί το θεμέλιο της ασφαλούς λειτουργίας γερανών και ανυψωτικών μηχανημάτων. Η εκπαίδευση αυτή θα πρέπει να καλύπτει τη λειτουργία του εξοπλισμού, τους υπολογισμούς φορτίου, τις διαδικασίες ασφαλείας και τα πρωτόκολλα αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης.
Επίσης θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα η τακτική ενημέρωση και ανανέωση της κατάρτισης και της αντίστοιχης πιστοποίησης, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι δεξιότητες και οι γνώσεις των χειριστών παραμένουν συνεχώς επικαιροποιημένες.
Τακτικές επιθεωρήσεις
Η προληπτική συντήρηση και οι τακτικές περιοδικές επιθεωρήσεις είναι ζωτικής σημασίας για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση ελαττωμάτων ή πιθανών προβλημάτων του εξοπλισμού πριν από κάθε χρήση.
Οι επιθεωρήσεις πριν από τη λειτουργία θα πρέπει να περιλαμβάνουν ελέγχους κρίσιμων εξαρτημάτων, όπως είναι τα όργανα ασφαλείας (τροχοί αναστολής, μάνδαλα, καστάνιες, μειωτήρες και συστήματα πέδησης [φρένα]), άγκιστρα, καλώδια και υδραυλικά συστήματα. Οποιαδήποτε σημάδια φθοράς, ζημιάς ή δυσλειτουργίας θα πρέπει να αντιμετωπίζονται αμέσως.
O «Κανονισμός Ελέγχων Ανυψωτικών Μηχανημάτων» (ΦΕΚ 1186/Β` 25.8.2003), στο άρθρο 4 (“‘Έλεγχοι Ανυψωτικών Μηχανημάτων”) καθορίζει την περιοδικότητα και τους τύπους των σχετικών ελέγχων που πρέπει να διενεργούνται, ανάλογα με την κατηγορία του ανυψωτικού μηχανήματος, όπως καθορίζεται στον Κανονισμό.
Ορθή διαχείριση φορτίου
Η αυστηρή τήρηση των ορίων βάρους σε κάθε ανυψωτικό μηχάνημα είναι απαραίτητη. Πριν από την ανύψωση, οι χειριστές πρέπει να υπολογίζουν προσεκτικά και να επαληθεύουν το βάρος του φορτίου. Η σωστή ασφάλιση και εξισορρόπηση των φορτίων είναι εξίσου κρίσιμη για την αποφυγή μετατόπισης του φορτίου κατά την ανύψωση. Οι χειριστές πρέπει να είναι σωστά εκπαιδευμένοι στη χρήση κατάλληλων τεχνικών και υλικών ανάρτησης.
Ασφαλείς αποστάσεις
Επιπλέον, ο καθορισμός και η διατήρηση ασφαλών αποστάσεων μεταξύ του εξοπλισμού, των φορτίων, των αγωγών ηλεκτρικού ρεύματος και του τεχνικού προσωπικού είναι ζωτικής σημασίας.
Οι ζώνες κινδύνου γύρω από τους γερανούς και τα ανυψωτικά μηχανήματα πρέπει να επισημαίνονται σαφώς με περιφράξεις, με κατάλληλες προειδοποιητικές πινακίδες και με αντίστοιχη σήμανση. Το προσωπικό εδάφους πρέπει να γνωρίζει αυτές τις ζώνες και να μένει μακριά κατά τη διάρκεια των εργασιών.
Καιρικές συνθήκες
Οι καιρικές συνθήκες μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τη σταθερότητα και την ασφάλεια του γερανού. Οι ισχυροί άνεμοι, για παράδειγμα, μπορούν να επηρεάσουν την ικανότητα ενός γερανού να ανυψώνει και να χειρίζεται φορτία με ασφάλεια. Οι χειριστές θα πρέπει να εκπαιδεύονται να αναγνωρίζουν τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες και να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα, ενώ θα πρέπει να γίνεται αναστολή των εργασιών όταν είναι απαραίτητο.
Επικοινωνία
Η σαφής και αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ των χειριστών και του προσωπικού εδάφους είναι εξίσου σημαντική. Για τη μετάδοση οδηγιών και πληροφοριών θα πρέπει να χρησιμοποιούνται σήματα χειρός, ασύρματοι ή άλλες συσκευές επικοινωνίας νέων τεχνολογιών. Η λανθασμένη επικοινωνία μπορεί να οδηγήσει σε ατυχήματα· γι’ αυτό και σε κάθε έργο που περιλαμβάνει ανυψωτικές διαδικασίες φορτίων, πρέπει να καθιερώνεται και να ακολουθείται ένα τυποποιημένο σύστημα επικοινωνίας κι ένας κώδικας καλής πρακτικής (Π.Δ. 105/95, & ΕΛΟΤ ΤΠ 1501-07-14-01-00:2009).
Έκτακτες ανάγκες
Ατυχήματα μπορεί να συμβούν παρά τα καλύτερα προληπτικά μέτρα. Είναι σημαντικό να υπάρχουν καλά καθορισμένα σχέδια αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών. Το Σχέδιο και ο Φάκελος Ασφάλειας και Υγείας (ΣΑΥ-ΦΑΥ) που υιοθετήθηκαν με το ΠΔ 305/96 αποτελούν βασικά εργαλεία για τη διαχείριση της ασφάλειας και υγείας στα τεχνικά έργα, με σκοπό τον προσδιορισμό, την πρόληψη και τον περιορισμό των κινδύνων σε όλες τις φάσεις ενός έργου.
Οι εργαζόμενοι θα πρέπει να εκπαιδεύονται σε αυτές τις διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένου του τρόπου ασφαλούς εκκένωσης του χώρου σε περίπτωση ατυχήματος ή βλάβης του ανυψωτικού εξοπλισμού. Οι γρήγορες και αποτελεσματικές αντιδράσεις μπορούν να ελαχιστοποιήσουν τη σοβαρότητα των ατυχημάτων και να μειώσουν τον κίνδυνο περαιτέρω ζημιάς.
Νέες τεχνολογίες
Σε όλα τα παραπάνω, οι διαθέσιμες νέες τεχνολογίες που μας προσφέρονται (ΑΙ, GPS, PLC, συστήματα άμεσου ελέγχου ροπής, νέες λειτουργίες μνήμης ροπής, συστήματα αποφυγής συγκρούσεων με τεχνολογίες laser κλπ.), καθώς και αντίστοιχες νέες δυνατότητες εκσυγχρονισμού του υπάρχοντος ανυψωτικού εξοπλισμού, μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά στην πρόληψη των ατυχημάτων κατά τις ανυψωτικές διαδικασίες.
Συμπεράσματα
Οι γερανοί και τα ανυψωτικά μηχανήματα μας βοηθούν στην υλοποίηση αξιοσημείωτων επιτευγμάτων. Ωστόσο, η ισχύς και η πολυπλοκότητά τους τα καθιστούν δυνητικές πηγές ατυχημάτων και τραγωδιών, εάν δεν λαμβάνονται αυστηρά μέτρα για την ασφάλεια.
Κατανοώντας τους συνήθεις κινδύνους που σχετίζονται με τους γερανούς και τα ανυψωτικά μηχανήματα και εφαρμόζοντας αυστηρά μέτρα ασφαλείας, μπορούμε να μειώσουμε σημαντικά τους κινδύνους που ενέχει η λειτουργία τους. Η μέριμνα για ασφάλεια δεν αποτελεί επιλογή, αλλά είναι υποχρέωση που επεκτείνεται σε όλους στο εργοτάξιο, από τους χειριστές των ανυψωτικών μέσων μέχρι τους επόπτες, εργοδηγούς, μηχανικούς αλλά και στο σύνολο των διαχειριστών του έργου.
Γίνεται, λοιπόν, εύκολα αντιληπτό πόσο κρίσιμο ρόλο παίζει η επαρκής και ολοκληρωμένη εκπαίδευση του συνόλου του τεχνικού προσωπικού που συμμετέχει με οποιονδήποτε τρόπο σε εργασίες ανυψώσεως φορτίων, και ακόμη περισσότερο η εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση των χειριστών ανυψωτικών μηχανημάτων.
Με δεδομένη την τεράστια αύξηση των θανατηφόρων εργατικών δυστυχημάτων τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, αποτελεί επιτακτική ανάγκη η θεσμοθέτηση πιο αυστηρών μέτρων σε ό,τι αφορά τη λήψη άδειας χειριστών μηχανημάτων έργων σε όλες τις κατηγορίες. Η συγκεκριμένη άδεια θα πρέπει να δίνεται μόνο έπειτα από επιτυχή παρακολούθηση ολοκληρωμένου προγράμματος επαγγελματικής κατάρτισης, και να συνοδεύεται από την αντίστοιχη πιστοποίηση τεχνικής επάρκειας.
Τελικά, ο στόχος είναι απλός αλλά πολύ σημαντικός: Να δημιουργήσουμε ένα εργασιακό περιβάλλον όπου ο κάθε εργαζόμενος θα μπορεί να εκτελεί τα καθήκοντά του με σιγουριά· ένα εργασιακό περιβάλλον όπου προτεραιότητα θα έχουν η ασφάλεια και η προστασία της ανθρώπινης ζωής.
Εστιάζοντας στην ασφάλεια και στην πρόληψη ατυχημάτων, μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι οι γερανοί και τα ανυψωτικά μηχανήματα θα παραμένουν πολύτιμα εργαλεία στη διάθεσή μας κι όχι πιθανές πηγές τραγωδίας στους χώρους εργασίας μας.
*Ο κ. Χρήστος Λέτσιος είναι διπλωματούχος πολιτικός μηχανικός και αντιπρόεδρος της Ομοσπονδίας Συλλόγων Εργαζομένων Τεχνικών Επιχειρήσεων Ελλάδος (ΟΣΕΤΕΕ). Ο Δρ. Ανδρέας Στοϊμενίδης είναι πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Υγείας και Ασφάλειας στην Εργασία.
