Τα αειφόρα κτίρια είναι κτίσματα που εξοικονομούν ενέργεια και λαμβάνουν υπόψη την προστασία του περιβάλλοντος, ενώ η αειφορία τους πιστοποιείται με συγκεκριμένη διαδικασία και συγκεκριμένα κριτήρια σχεδιασμού και κατασκευής.
Άρθρο του κ. Άκη Κεκρίδη*
Η έννοια των αειφόρων κτιρίων δεν είναι καινούρια, αλλά ποτέ δεν έχει υπάρξει πιο σημαντική. Τα κτίρια είναι υπεύθυνα για ένα μεγάλο μέρος της κατανάλωσης ενέργειας (35%) και συνεπώς των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην Ευρώπη. Ο στόχος που έχει τεθεί με βάση τις διεθνείς συμφωνίες για την κλιματική αλλαγή είναι η μείωση των εκπομπών CO2 κατά 35% μέχρι το 2030.
Τα πράσινα κτίρια συμβάλλουν σημαντικά στην επίτευξη των παραπάνω στόχων. Ο βασικός στόχος των αειφόρων κτιρίων είναι η εξοικονόμηση πόρων όπως είναι τα υλικά, η ενέργεια και το νερό, η ελαχιστοποίηση των αποβλήτων και, βέβαια, η μείωση των εκπομπών CO2 κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Επιπλέον, στοχεύουν στο να παρέχουν άνεση και υγεία στους ενοίκους τους μέσω –μεταξύ άλλων– της χρήσης υλικών που δεν έχουν τοξικότητα ή υλικών με χαμηλή περιεκτικότητα σε οργανικές πτητικές ενώσεις (volatile organic compounds [VOC]).
Χαρακτηριστικά και πλεονεκτήματα των αειφόρων κτιρίων
Η απόφαση να ικανοποιεί ένα κτίριο τα κριτήρια που θα το χαρακτηρίσουν ως αειφόρο μπορεί να ληφθεί ακόμη από τη φάση του αρχικού σχεδιασμού του και φυσικά να προχωρήσει μέχρι τη φάση της κατασκευής, αλλά και αργότερα κατά τη φάση της λειτουργίας του.
Η αειφορία των κτιρίων αξιολογείται με βάση κριτήρια που πρέπει να ικανοποιεί ο σχεδιασμός (μελέτη) αλλά και η διαδικασία κατασκευής. Για παράδειγμα, αξιολογείται η διαχείριση των υλικών εκσκαφής από το εργοτάξιο, τα οποία πρέπει να απομακρύνονται και απορρίπτονται με περιβαλλοντικά φιλικό τρόπο. Επίσης, αξιολογούνται τα υλικά κατασκευής που απαιτείται να είναι φιλικά προς το περιβάλλον (σε σχέση με τον ενσωματωμένο σε αυτά άνθρακα) και που συνήθως συνοδεύονται από τα κατάλληλα πιστοποιητικά που δηλώνουν τα χαρακτηριστικά τους (Environmental Product Declaration [EPD]).
Τα αειφόρα κτίρια είναι κατασκευές που έχουν επίσης διαδικασίες λειτουργίας οι οποίες θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη την προστασία του περιβάλλοντος. Παράλληλα, τα κτίρια θα πρέπει να είναι αποδοτικά σε σχέση με τη διαχείριση των πόρων τους κατά τη διάρκεια της ζωής τους, που ξεκινά με τον αρχικό σχεδιασμό, την κατασκευή, τη λειτουργία και τη συντήρηση και καταλήγει στην κατεδάφιση.
Ένα από τα βασικά γνωρίσματα των αειφόρων κτιρίων είναι ο βέλτιστος συνδυασμός των ποικίλων τεχνικών χαρακτηριστικών τους, καθώς και των διαδικασιών διαχείρισης και λειτουργίας τους. Πιο συγκεκριμένα, ορισμένα από τα χαρακτηριστικά τους είναι:
- Η εξοικονόμηση ενέργειας μέσω βιοκλιματικού σχεδιασμού και θερμικής θωράκισης του κελύφους.
- Ο υψηλός δείκτης ενεργειακής απόδοσης των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων.
- Η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
- Το υγιεινό εσωτερικό περιβάλλον και η δημιουργία συνθηκών ευεξίας για τους ενοίκους.
- Η καλή πρόσβαση σε μέσα μαζικής μεταφοράς και η ενθάρρυνση χρήσης εναλλακτικών μέσων μεταφοράς.
- Η εξοικονόμηση και συνετή διαχείριση των υδάτινων πόρων.
- Η διαχείριση των απόβλητων καθ’ όλο τον κύκλο ζωής, σύμφωνα με την αρχή «ελαχιστοποίηση – επαναχρησιμοποίηση – ανακύκλωση».
- Η διατήρηση όλων των μορφών ρύπανσης –κατά την κατασκευή και λειτουργία– σε χαμηλά επίπεδα.
Ανάλογα με τη θέση, τη χρήση, τα ενδιαφερόμενα μέρη και τον κύκλο ζωής του κτιρίου (νέα κατασκευή, ανακαίνιση κλπ.), τα παραπάνω χαρακτηριστικά συνδυάζονται κατά περίπτωση για να προκύψει ένα αειφόρο κτίριο.
Τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα των αειφόρων κτιρίων, και ιδιαίτερα αυτά που σχετίζονται με το σχεδιασμό και την κατασκευή τους είναι:
- Άμβλυνση των επιπτώσεων στο φυσικό περιβάλλον και στην κλιματική αλλαγή.
- Μείωση όλων των μορφών ρύπανσης.
- Συμμόρφωση με την επερχόμενη αυστηρότερη νομοθεσία.
- Βελτίωση της υγείας, ευεξίας και παραγωγικότητας των ενοίκων.
- Ορθολογική διαχείριση της ενέργειας, των υδάτινων πόρων και των αποβλήτων.
- Μείωση επιχειρηματικού κινδύνου σε επενδυτές και κατασκευαστές.
- Μείωση των εξόδων λειτουργίας και συντήρησης.
Συστήματα πιστοποίησης αειφόρων κτιρίων και σύγχρονες τάσεις
Η πιστοποίηση αειφορίας των κτιρίων είναι μια διαδικασία μέσα από την οποία τα κτίρια αξιολογούνται ως προς το βαθμό που έχουν σχεδιαστεί, κατασκευαστεί και λειτουργούν με γνώμονα τις αρχές της αειφορίας. Η αξιολόγηση αυτή δίνει την ευκαιρία στους εμπλεκόμενους να βελτιώσουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του κτιρίου, ούτως ώστε αυτό να ανταποκρίνεται περισσότερο στις ανάγκες που επιτάσσει η αειφορία.
Σήμερα υπάρχουν αρκετά πρότυπα πιστοποίησης αειφόρων κτιρίων, τα πιο δημοφιλή από τα οποία είναι:
- Το BREEAM (Building Research Establishment’s Environmental Assessment Method, Μ. Βρετανία), που από το 1990 έχει περισσότερα από 590.000 πιστοποιημένα κτίρια. Το πρότυπο αξιολογεί τα κτίρια σε εννιά κατηγορίες: Διαχείριση», «Υγεία και ευεξία», «Ενέργεια», «Μεταφορές», «Νερό», «Υλικά», «Απόβλητα», «Χρήση γης / οικολογία» και «Μόλυνση».
- Το LEED (Leadership in Energy and Environmental Design, ΗΠΑ) που από το 2000 έχει πάνω από 102.000 πιστοποιημένα κτίρια σε έξι κατηγορίες αξιολόγησης: «Αειφόρα γεωτεμάχια», «Ενέργεια και ατμόσφαιρα», «Αποδοτικότητα υδάτινων πόρων», «Υλικά», «Ποιότητα εσωτερικού περιβάλλοντος» και «Καινοτομία».
- Το DGNB (Deutsche Gesellschaft für Nachhaltiges Bauen, Germany), που από το 2007 έχει περισσότερα από 5.000 πιστοποιημένα κτίρια.
Η τάση στην αειφόρο δόμηση σήμερα οδηγεί προς μία ανθρωποκεντρική σχεδίαση και λειτουργία των κτιρίων και των υποδομών. Η σημαντική συνιστώσα της αειφορίας «Υγεία & ευεξία» (Health & Wellbeing) απασχολεί το παγκόσμιο κίνημα της αειφόρου δόμησης σε επίπεδο:
- Έρευνας.
- Σχεδιασμού των κτιρίων και των υποδομών.
- Σχεδιασμού και παραγωγής των υλικών.
- Ανάπτυξης επικεντρωμένων συστημάτων αξιολόγησης και πιστοποίησης.
- Διαδικασιών και διαχείρισης της λειτουργίας των κτιρίων και των υποδομών.
Τα περισσότερα συστήματα πιστοποίησης περιλαμβάνουν τις παραπάνω παραμέτρους στη μεθοδολογία αξιολόγησης των κτιρίων.
Τα αειφόρα κτίρια στην Ελλάδα
Τα αειφόρα κτίρια είναι αρκετά διαδεδομένα στην Ελλάδα ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, παρότι αρκετά λιγότερο από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Η κατάσταση στην βιομηχανία των κτιρίων και κατασκευών αλλάζει καθημερινά με γοργούς ρυθμούς. Όλο και περισσότεροι ιδιοκτήτες ή εταιρείες ανάπτυξης ακινήτων περιλαμβάνουν αειφορικά χαρακτηριστικά στο σχεδιασμό, στην κατασκευή αλλά και στη λειτουργία των κτιρίων τους.
Η επιτυχία ενός αειφόρου κτιρίου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από τη γνώση του προσωπικού που εμπλέκεται στη διαδικασία. Το ανθρώπινο δυναμικό στην Ελλάδα είναι υψηλού επιπέδου, αλλά πλέον απαιτείται η προσαρμογή και η δραστηριοποίησή του στο δυναμικά μεταβαλλόμενο περιβάλλον της αειφόρου δόμησης.
Η ελληνική και η ευρωπαϊκή νομοθεσία γίνεται αυστηρότερη, ο τρόπος σχεδιασμού και κατασκευής εξελίσσεται, εισάγονται καινοτόμα αειφόρα υλικά και ήδη εφαρμόζονται αξιολογήσεις και πιστοποιήσεις αειφορίας στην ελληνική αγορά με διεθνή πρότυπα, όπως το BREEAM και το LEED.
Το «SBC Greece», ως ο μοναδικός φορέας στην Ελλάδα για τα αειφόρα κτίρια και τις υποδομές, έχει ανάμεσα στους στόχους του τόσο τη διάδοση των συστημάτων πιστοποίησης στην Ελλάδα όσο και την εκπαίδευση των εμπλεκομένων μερών σε θέματα αειφορίας, και προσβλέπει στην εγκαθίδρυση κουλτούρας αειφορίας στον σχεδιασμό, στην κατασκευή και στη λειτουργία των κτιρίων και των υποδομών.
Η έννοια της πιστοποίησης της αειφορίας των κτιρίων έχει εισαχθεί και στην ελληνική νομοθεσία για τις κατασκευές. Το πρόσφατο σχέδιο νόμου «Εκσυγχρονισμός της χωροταξικής και πολεοδομικής νομοθεσίας» που τέθηκε για διαβούλευση περιλαμβάνει το άρθρο 92 που αφορά τα κίνητρα για τη δημιουργία κτιρίων με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας.
Το «SBC Greece» συμμετείχε στη διαβούλευση αυτή σχολιάζοντας ότι για να καταστεί δυνατή αλλά και ομαλή η υλοποίηση της παραγράφου 2 του εν λόγω άρθρου που αφορά τα πρότυπα των διεθνώς αναγνωρισμένων μεθοδολογιών περιβαλλοντικής (πιο σωστά αειφορικής) αξιολόγησης είναι αναγκαία τα παρακάτω:
- Να αναφέρονται τουλάχιστον οι τρεις επικρατέστερες μεθοδολογίες / πιστοποιήσεις στην Ευρώπη, οι οποίες είναι (κατά σειρά πλήθους πιστοποιημένων κτιρίων) οι: BREEAM (Βρετανία), LEED (ΗΠΑ) και DGNB (Γερμανία). Οι ανωτέρω μεθοδολογίες / πιστοποιήσεις είναι ισοδύναμες ως προς τη διεθνή αναγνώρισή τους αλλά ως και προς την ποιότητα, την ποσότητα και την ποικιλομορφία των κριτήριων τους.
- Να αναφέρονται οι ισοδύναμες βαθμολογίες των ανωτέρω μεθοδολογιών / πιστοποιήσεων οι οποίες, με την καλύτερη δυνατή προσέγγιση, είναι:
– «BREEAM Very Good».
– «LEED Gold».
– «DGNB Silver».
- Κατά την υποβολή του φακέλου στην Υπηρεσία Δόμησης θα πρέπει να κατατίθεται σύμβαση με δέσμευση για την απόκτηση της πιστοποίησης με την ελάχιστη απαιτούμενη βαθμολογία (ήτοι τουλάχιστον «BREEAM Very Good»ή «LEED Gold» ή «DGNB Silver»).
Είναι ενδεχομένως αντιφατικό, εντός του περιβαλλοντικού πλαισίου, κτίρια με εξαιρετική περιβαλλοντική (αειφορική) απόδοση να πριμοδοτούνται με αύξηση του συντελεστή δόμησης. Εξάλλου η εμπειρία έχει δείξει τον κίνδυνο τέτοιων νομολογιών που βάλλονται με προσφυγές στο ΣτΕ, με αποτέλεσμα να αναστέλλονται και να ακυρώνονται οικοδομικές άδειες.
Αντί λοιπόν αυτού, μπορούν να θεσπισθούν ισοδύναμα οικονομικά κίνητρα που αφορούν τους ιδιοκτήτες αλλά και τους χρήστες (π.χ. μισθωτές) των κτιρίων, όπως για παράδειγμα μειώσεις στη φορολογία (π.χ. στον ΕΝ.Φ.Ι.Α., στο φόρο μεταβίβασης κλπ.), καθώς και σε ΤΑΠ, δημοτικά τέλη και δημοτικούς φόρους που αφορούν την λειτουργία των κτιρίων και θα τα συνοδεύει σε όλο τον κύκλο ζωής τους.
Με τη θέσπιση των προαναφερόμενων οικονομικών κινήτρων θα είναι εφικτό να ενταχθούν τα υφιστάμενα εν λειτουργία ακίνητα, που αποτελούν πάνω από το 95% του κτιριακού αποθέματος (μέσω των πιστοποιήσεων «BREEAM IN USE» και «LEED EBOM» για υφιστάμενα εν λειτουργία κτίρια). Εξάλλου είναι γνωστό σε όλους ότι προκειμένου να υπάρχει ο επιθυμητός αντίκτυπος, ο κύριος στόχος πρέπει να είναι το υπάρχον κτιριακό απόθεμα.
*Ο Άκης Κεκρίδης είναι M.Eng, MBA και εκτελεστικός διευθυντής του Συμβουλίου Αειφόρων Κτιρίων Ελλάδας «SBC Greece»
