Μια γεύση από την Αθήνα του 2015

Στις 30 Μαρτίου του 2011 παρουσιάστηκαν στον Πρωθυπουργό τα αρχικά σχέδια για την ανάπλαση του Φαληρικού Όρμου που αφορά το μετασχηματισμό σε πάρκο μιας έκτασης 760 περίπου στρεμμάτων της παραλιακής ζώνης, από το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας στην εκβολή του Κηφισού ποταμού μέχρι και το κλειστό γυμναστήριο Tae Kwon Do (για το οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη διεθνής διαγωνισμός για την αξιοποίησή του ως συνεδριακού κέντρου). Η σχετική μελέτη εκπονήθηκε από τον ιταλό αρχιτέκτονα Ρέντσο Πιάνο και αποτελεί χορηγία του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος». Την Τετάρτη 15 Ιουνίου, εν μέσω μιας πολύ δυσάρεστης κατάστασης για το κέντρο της πόλης των Αθηνών και παρουσία του διάσημου Ιταλού αρχιτέκτονα, έγινε στα γραφεία του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» και η παρουσίαση των τελικών αρχιτεκτονικών σχεδίων για τη διαμόρφωση των 170 στρεμμάτων του παλιού Ιπποδρόμου σε Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος.
Μια ημέρα μετά παρουσιάστηκαν και τα τελικά σχέδια για την ανάπλαση του φαληρικού όρμου, που μαζί με το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» και το Πάρκο ʼθλησης & Αναψυχής του Δήμου Καλλιθέας που έχει αρχίσει ήδη να κατασκευάζεται δυτικά του τελευταίου θα αλλάξουν την εικόνα ολόκληρης της περιοχής και προβλέπεται να έχουν ολοκληρωθεί το 2015. Κύριος στόχος είναι η απόλυτη σύνδεση της πόλης με τη θάλασσα και η ανάκτηση της σχέσης και της μνήμης ενός θαλάσσιου αστικού μετώπου που χάθηκε με τις επιχώσεις, τις υποδομές και τη δημιουργία της παραλιακής λεωφόρου. Το Πάρκο έτσι, θα αποτελεί ένα φίλτρο ανάμεσα στην πόλη και τη θάλασσα και ένα δυναμικό φυσικό τοπίο.
Η λεωφόρος Ποσειδώνος μετατοπίζεται προς τη θάλασσα, υποβιβάζεται και καλύπτεται μέσω ενός «κελύφους» στο μεγαλύτερο μέρος της από το πάρκο, ενώ η πρόταση επιλύει τα πλημμυρικά προβλήματα της περιοχής με υδραυλικά έργα και αντιπλημμυρική προστασία. Επιπλέον, προτείνεται η με κάθε τρόπο «διείσδυση» του πάρκου προς τους γειτονικούς δήμους με φυτεύσεις όλων των πιθανών διαθέσιμων χώρων. Οι δρόμοι εκτείνονται προς τη θάλασσα ως πεζόδρομοι και καταλήγουν σε προκυμαίες. Το Πάρκο θα αξιοποιεί με κάθε τρόπο το υδάτινο στοιχείο με παράκτιες πισίνες με θαλασσινό νερό σε συνέχεια της θάλασσας για αθλητισμό και αναψυχή, καθώς θα διαθέτει επίσης άλση, περιπάτους, ποδηλατοδρόμους, περιοχές απόλαυσης της φύσης με θεματικές ενότητες δραστηριοτήτων και καταδυτικό πάρκο.
Τα παραπάνω σχέδια μπορεί να μοιάζουν ανεδαφικά όσον αφορά τη σημερινή οικονομική συγκυρία της χώρας, αλλά καταλήγουν να είναι ρεαλιστικά και είναι εύκολο να χρηματοδοτηθούν. «Δεν είμαι ονειροπόλος ούτε παράφρων, είπε ο κ. Ρέντσο Πιάνο. Όσα σας παρουσιάζω σήμερα είναι απολύτως εφικτά».
Σε ό,τι αφορά το κέντρο Πολιτισμού, συνολικού κόστους 566 εκατ. ευρώ, αυτό θα στεγάσει εκτός από το πάρκο των 170 στρεμμάτων, τη νέα Εθνική Βιβλιοθήκη και τη νέα Εθνική Λυρική Σκηνή. Το Κέντρο Πολιτισμού «Σταύρος Νιάρχος» θα καταλαμβάνει το 85% της συνολικής υπό διαμόρφωση έκτασης, ενώ τα κτίρια της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Λυρικής Σκηνής θα καλύπτουν το 15% της συνολικής έκτασης.
Ο κ. Ανδρέας Δρακόπουλος, πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος», επισήμανε πως πολλά και μεγάλα έργα υποδομής στην Ελλάδα, υλοποιήθηκαν κατά τον 19ο αιώνα κάτω από επίσης δύσκολες οικονομικές συνθήκες από τους εθνικούς μας ευεργέτες, ενώ παρόμοια πρακτική ακολουθήθηκε κι από τη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, τις ΗΠΑ, κατά την περίοδο που ακολούθησε το οικονομικό κραχ του1929, από τον τότε Πρόεδρο Φ. Ρούσβελτ. Τότε ήταν που έγιναν τα μεγάλα έργα υποδομής, στο πλαίσιο του προγράμματος «New Deal» προκειμένου να υπάρξει οικονομική ανάπτυξη.
Εκτός όμως από την αισθητή αντίθεση που προκαλεί η παρουσίαση ενός τόσο πραγματικά μεγάλου έργου, του μεγαλύτερου ίσως κατασκευαστικά στο χώρο των τεχνών και του πολιτισμού παγκοσμίως, σε μια περίοδο που η συντριπτική πλειοψηφία των δημόσιων έργων έχει παγώσει, δεν παύει να παραμένει εντυπωσιακό το γεγονός ότι μιλάμε για μια ριζική αναμόρφωση ενός παραμελημένου αστικού χώρου, τη μεγαλύτερη από την εποχή των Ολυμπιακών Αγώνων.
Η χωροθέτηση καταλαμβάνει το χώρο του παλαιού Ιππόδρομου στο Φάληρο, όπου σύμφωνα με το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας (άρθρο 15 του ν. 1515/1985 ΦΕΚ 18 Α΄) προβλέπεται υπερτοπικός πόλος πολιτισμού, αθλητισμού και αναψυχής. Καλύπτεται από ειδικό θεσμικό πλαίσιο (ν. 3785/09 ΦΕΚ 138 Α») στο οποίο καθορίστηκαν ειδικοί όροι και περιορισμοί δόμησης, ενώ αρμόδια υπηρεσία για τη χορήγηση της σχετικής οικοδομικής άδειας ορίστηκε η Δ/νση Οικοδομικών και Κτιριοδομικών Κανονισμών του ΥΠΕΚΑ. Για την περιοχή ανάπλασης ο νόμος «Ταυτότητα κτιρίων, υπερβάσεις δόμησης και αλλαγής χρήσης, Μητροπολιτικές αναπλάσεις και άλλες διατάξεις» (3843/2010) ρυθμίζει μεταξύ άλλων τις χρήσεις γης και δεν επιτρέπει τη δόμηση νέων κτιρίων, παρά μόνο για 2.500 m2 περίπου, που θα καλύψουν και τις εξυπηρετήσεις για τη χρήση του πάρκου. Τη διαχείριση του έργου, καθώς και τη διαγωνιστική διαδικασία για την ανάθεση των εργολαβιών για την κατασκευή του, έχει αναλάβει η βρετανική εταιρεία Faithful+Gould. Πολύ κοντά, λοιπόν, στο παραλιακό μέτωπο, μια ευαίσθητη πολεοδομικά περιοχή της Αθήνας αλλάζει άρδην και μαζί της αλλάζουν τα οικονομικά δεδομένα όχι μόνο σε τοπικό επίπεδο, αλλά και σε πανελλαδικό.
SeparatorBetweenMainTextsΗ όλη ιδέα του Iταλού αρχιτέκτονα έγκειται στο εξής απλό: «Ανασηκώνουμε» το έδαφος από τη βορινή πλευρά δημιουργώντας μια κλίση στο πάρκο όχι μεγαλύτερη του 5%, και στο «κενό» που δημιουργείται κατασκευάζεται το κτίριο με μέγιστο ύψος τα 32 μέτρα. Έτσι αφενός το κτίριο κυριολεκτικά «δένεται» με το φυσικό περιβάλλον και ταυτόχρονα μονώνεται από αυτό, και αφετέρου δεν χάνεται καθόλου ωφέλιμος χώρος από το πάρκο. Επιπλέον, το στοιχείο του νερού επιστρέφει ξανά έπειτα από δεκαετίες στην Καλλιθέα, μέσω ενός «καναλιού» 400 x 30 μέτρων, παράλληλο με τη λεωφόρο Συγγρού.
Στο σημείο αυτό αξίζει να τονίσουμε πως οι αυξημένες ανάγκες άρδευσης του πάρκου προβλέπεται να καλυφθούν με την επανάχρηση μέρους των επεξεργασμένων λυμάτων της Ψυττάλειας . Το ΥΠΕΚΑ δημοσίευσε ήδη την πρόσκληση για χρηματοδότηση των απαιτούμενων έργων, που περιλαμβάνουν την πρόσθετη επεξεργασία των λυμάτων, καθώς και δίκτυο διανομής του ανακτημένου νερού. Προβλέπεται μάλιστα πως η ολοκλήρωση της κατασκευής του έργου της άρδευσης θα προηγηθεί της ολοκλήρωσης της ανάπλασης και της φύτευσης του πάρκου.Κάτω από το Πάρκο, τα δύο κτίρια της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ενώνονται σε μία ενιαία δομή με γυάλινη πρόσοψη, εναρμονισμένη με τον περιβάλλοντα χώρο. Βασικός συνδετικός κρίκος των δύο κτιρίων είναι η «Αγορά», ένας υπαίθριος χώρος συνάντησης των επισκεπτών, που αποτελεί παράλληλα κοινή πύλη εισόδου προς τη Βιβλιοθήκη και τη Λυρική Σκηνή. Δημιουργείται έτσι ένας χώρος συνάντησης, η «Νέα Αγορά» της Αθήνας του 21ου αιώνα. Από το ψηλότερο σημείο του κτιρίου, στα 32 μέτρα, θα μπορούμε σε ακτίνα 360 μοιρών να απολαύσουμε την απεραντοσύνη της θάλασσας στο Νότο, αλλά και την πόλη με την Ακρόπολη στο Βορρά.
Το υπερσύγχρονο κτίριο θα μετατρέψει τη βιβλιοθήκη σε δημόσιο μέσο χωρίς περιορισμούς χρήσης, καθώς αυτή θα είναι συνδεδεμένη με όλον τον κόσμο, ως μέρος ενός συστήματος με συνολική χωρητικότητα δύο εκατομμυρίων βιβλίων και όχι απλά ηλεκτρονικά. Σύμβουλοι σ’ αυτή την προσπάθεια θα είναι η βρετανική Βιβλιοθήκη, καθώς και τα Πανεπιστήμια «Γέιλ» και «Κολούμπια».
Για τον 73χρονο αρχιτέκτονα κ. Ρέντσο Πιάνο, ήταν μεγαλύτερη η πρόκληση της δημιουργίας της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Γι’ αυτό και τοποθέτησε το αναγνωστήριο των 900 τ.μ., το «καλύτερο αναγνωστήριο του κόσμου», στο υψηλότερο σημείο του κτιρίου κι έτσι ώστε να κλείνει περιμετρικά με τζάμι και να μην εμποδίζει ούτε το φυσικό φως ούτε τη θέα. Αντίστοιχα, η Εθνική Λυρική Σκηνή, στο νέο της σπίτι, θα αποκτήσει έναν πολυλειτουργικό χώρο προηγμένης τεχνολογίας, με 1.400 θέσεις στην κεντρική αίθουσα, σχεδιασμένο για να φιλοξενήσει τις πιο απαιτητικές παραγωγές. Τόσο σε επίπεδο μελέτης όσο και κατασκευαστικά, το έργο αποτελεί έργο-πιλότο τουλάχιστον για τον ευρωπαϊκό χώρο, ώστε να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για το μέλλον των κατασκευών.
Ο αρχιτεκτονικός στόχος του έργου είναι η αρμονική ενσωμάτωση του Κέντρου Πολιτισμού «Σταύρος Νιάρχος» με το περιβάλλον τοπίο και η ταυτόχρονη συμβολή στην ανάδειξή του, καθώς επίσης και η λειτουργία του ως υποδείγματος περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Ο στόχος της βιωσιμότητας επιδιώκεται τόσο μέσω της «πράσινης οροφής» της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (η οποία θα μειώσει σημαντικά τις απαιτήσεις κλιματισμού των κτιρίων), όσο και μέσω του φωτοβολταϊκού στεγάστρου που παράγει ενέργεια για τις ανάγκες των δύο κτιρίων, συνεισφέροντας στην επίτευξη του στόχου για μειωμένες εκπομπές CO2. Οι διαστάσεις του συγκεκριμένου στεγάστρου –που απαρτίζεται από τα πιο σύγχρονα πάνελ της αγοράς– είναι 100 x 100m2, επιφάνεια όχι τυχαία, καθώς , το στέγαστρο θα χρησιμοποιηθεί και για πραγματοποίηση μετρήσεων. Όπως δηλαδή η μέτρηση του επιπέδου των βροχοπτώσεων γίνεται σε δείγμα επιφάνειας 1m2 x 1m2, για τη μέτρηση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας θα χρησιμοποιηθεί ως βάση η παραπάνω επιφάνεια.
Με εμφανή περιβαλλοντική συνείδηση, το έργο αποσκοπεί να κατακτήσει την «πλατινένια» ή «χρυσή» πιστοποίηση LEED (Leadership in Energy and Environmental Design), την πρώτη διάκριση αυτού του είδους στην Ελλάδα, καθώς και την πρώτη για έργο τέτοιας μεγάλης κλίμακας στην Ευρώπη. Στόχος του έργου αυτού, είναι επίσης να αποδείξει ότι μπορούμε να κατασκευάζουμε κτίρια τέτοια, που και θα εξοικονομούν αλλά και θα εκμεταλλεύονται την ενέργεια που τους παρέχει ο ήλιος και η γη. Τα παλιά μουσεία και κέντρα πολιτισμού ήταν κτίρια που περισσότερο «εκφόβιζαν» τον πολύ κόσμο και αφορούσαν μόνο κάποιους λίγους και ειδικούς. Τα καινούργια κτίρια αλλάζουν αυτή την κουλτούρα, δημιουργώντας έναν καινούργιο προορισμό για τον καθένα, κάνοντας τον να αισθάνεται ως μέρος μιας κοινότητας και καλύτερος. Σ’ αυτό συμβάλουν και τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή, από τα πιο κλασικά μέχρι τα πιο σύγχρονα. Τέτοια είναι το μπετόν για τους τοίχους και τη βάση της κατασκευής, καθώς επίσης το πράσινο και το χώμα που θα παίξουν κυρίαρχο ρόλο. Στις μεγάλης έκτασης επιφάνειες, ιδίως του αναγνωστηρίου, θα χρησιμοποιηθεί γυαλί με άξονες από κρύσταλλο Low Iron Glass, σε μπλε/καφέ απόχρωση. Θα χρησιμοποιηθούν επίσης: ξύλο στο εσωτερικό (κυρίως στους χώρους της βιβλιοθήκης και της μουσικής), λεπτές φλοίδες τσιμέντου ενισχυμένες εσωτερικά με χάλυβα, τσιμέντο (κυρίως για τα δάπεδα) και πέτρα για την είσοδο.
Θα γίνει προσπάθεια να χρησιμοποιηθούν σε μεγάλο βαθμό τα ίδια υλικά που θα χρησιμοποιηθούν και για το γειτονικό πάρκο του Δήμου Καλλιθέας, αλλά σε κάθε περίπτωση θα είναι αειφόρα υλικά χωρίς μεγάλη κατανάλωση ενέργειας. ʼλλωστε πρόκειται για ένα κτίριο που από την μελέτη του έχει προβλεφθεί η προοπτική μετασχηματισμού του στο μέλλον, προκειμένου να ακολουθεί τις τεχνολογικές εξελίξεις. Σχετικά τεστ έχουν γίνει ήδη τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Αγγλία.

SeparatorBetweenMainTextsΕΝΘΕΤΟ 1:
Το έργο, συνολικού κόστους 566 εκατομμυρίων ευρώ, πραγματοποιείται σε έκταση γης που ανήκει στο ελληνικό Δημόσιο. Η κατασκευή του Κ.Π.Ι.Σ.Ν., στο Φαληρικό Δέλτα, θα ξεκινήσει εντός του 2011 και προβλέπεται να ολοκληρωθεί το 2015. Μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής του, η λειτουργία και η διαχείριση του Κέντρου θα περιέλθουν εξ ολοκλήρου στο Ελληνικό Δημόσιο, γεγονός που το καθιστά την πρώτη σύμπραξη δημοσίου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) τέτοιας εμβέλειας στην Ελλάδα.

ΕΝΘΕΤΟ 2:

Μελέτη του οικονομικού και κοινωνικού αντίκτυπου του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος», η οποία εκπονήθηκε από την εταιρεία Boston Consulting Group (BCG) με ανάθεση του Ιδρύματος, εκτιμά ότι το έργο θα έχει, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα οφέλη:

• Ετήσια απασχόληση 1.500 – 2.400 ατόμων στην κατασκευή του Κέντρου.
• €1 δισ. ευρώ βραχυπρόθεσμης και μεσοπρόθεσμης οικονομικής δραστηριότητας συμπεριλαμβανομένων των άμεσων κατασκευαστικών δαπανών.
• 1,5 εκατ. επισκέπτες ετησίως.
• Έσοδα 160 € εκ. ευρώ σε ετήσια βάση από την οικονομική δραστηριότητα της ευρύτερης περιοχής.
• 40 εκατ. φορολογικά έσοδα για το κράτος.
• Διπλασιασμό των χώρων πρασίνου στους γειτονικούς δήμους, συμβάλλοντας στη βελτίωση της ποιότητας του αέρα και στον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
  Εν κατακλείδι, η Αθήνα θα αποκτήσει ένα παγκοσμίου επιπέδου Κέντρο Πολιτισμού, καθώς και ένα χώρο συνάντησης και αστικό προορισμό, με όλη τη συνακόλουθη διεθνή αναγνώριση. Η συνεχιζόμενη λειτουργία και τα προγράμματα του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» θα αποτελέσουν μόνιμο οικονομικό και πολιτιστικό μοχλό ανάπτυξης για την Ελλάδα.

  ΕΝΘΕΤΟ 3:

  Το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» (www.snf.org) είναι διεθνής κοινωφελής οργανισμός που πραγματοποιεί δωρεές στους τομείς της τέχνης και του πολιτισμού, της παιδείας, της υγείας και της κοινωνικής πρόνοιας. Οι δραστηριότητες του Ιδρύματος έχουν οικουμενικό χαρακτήρα, με έμφαση στην Ελλάδα και στην υποστήριξη δράσεων ελληνικού ενδιαφέροντος. Το Ίδρυμα ενισχύει με δωρεές οργανισμούς που επιδεικνύουν αποτελεσματική διοίκηση και σωστή διαχείριση και συγχρόνως διαθέτουν τη δυναμική να επιφέρουν αισθητές και διαχρονικές τομές στο χώρο τους. Το Ίδρυμα στηρίζει ενεργά προγράμματα που συμβάλλουν στη σύμπραξη φορέων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, ως αποτελεσματικά μέσα υποστήριξης του κοινού καλού.
  Από την έναρξη των φιλανθρωπικών του δραστηριοτήτων, το 1996, μέχρι σήμερα, το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» έχει διαθέσει 915.000.000 ευρώ (1.298.000.000 δολ. ΗΠΑ) πραγματοποιώντας περισσότερες από 2.000 δωρεές σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς σε 95 κράτη ανά τον κόσμο.