Ένα ασφαλές και λειτουργικό οδικό δίκτυο προσφέρει τεράστια πλεονεκτήματα, ενώ οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα συστήματα μεταφορών είναι μεγάλες λόγω διάφορων παραμέτρων.
Άρθρο της κ. Φωτεινής Κεχαγιά*
Η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη, με την ουσιαστική κατάργηση συνόρων και τεχνικών εμποδίων στη μεταφορά εμπορευμάτων, κεφαλαίων και ανθρώπινου εργατικού δυναμικού, ενίσχυσε την ανάπτυξη ενός ανταγωνιστικού δικτύου μεταφορών και ιδιαίτερα ενός δικτύου οδών ταχείας κυκλοφορίας το οποίο διευκολύνει και προωθεί την πραγματοποίηση παραγωγικών και εμπορικών δραστηριοτήτων. Η ποιότητα και το μέγεθος των οδικών έργων συνδέονται άμεσα με την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η μεταξύ τους σχέση είναι αμφίδρομη: τα οδικά έργα αποτελούν βασικό μοχλό της οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης της χώρας, ενώ –αντίστροφα– η ανάπτυξη δημιουργεί ανάγκες για νέες ή αναβαθμισμένες οδικές υποδομές.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, το μήκος συνολικά της οδικής υποδομής, ασφαλτοστρωμένης και μη, είναι περίπου 64,3 εκατομμύρια χιλιόμετρα, απ’ τα οποία τα 411 χιλιάδες χιλιόμετρα είναι αυτοκινητόδρομοι. Στην Ευρώπη το μήκος των αυτοκινητοδρόμων είναι 78.000 χιλιόμετρα, μέγεθος εντυπωσιακό συγκριτικά με την έκτασή της.
Ένα λειτουργικό και ασφαλές οδικό δίκτυο, σε εθνικό και σε περιφερειακό επίπεδο, ενισχύει την ασφαλή μετακίνηση. Επιπλέον, εξοικονομείται χρόνος και κόστος ταξιδιού, δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας και αυξάνεται η παραγωγικότητα. Σήμερα οι οδικές μεταφορές παρέχουν απασχόληση σε περισσότερους από 14 εκατομμύρια ανθρώπους στην Ευρώπη και συνεισφέρουν άμεσα κατά 11% στο ευρωπαϊκό ΑΕΠ.
Είναι αναμφισβήτητο ότι τα συστήματα μεταφορών στην Ευρώπη αντιμετωπίζουν συγκεκριμένες προκλήσεις: γήρανση υποδομών, υψηλότερη ζήτηση μετακίνησης, περιορισμό των ρυπογόνων εκπομπών, ανάγκη για πράσινη ενέργεια και ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών. Για να διασφαλιστεί η συνεχής κινητικότητα των ανθρώπων και η μεταφορά αγαθών σε όλη την Ευρώπη, είναι απαραίτητο να διατηρηθεί και να αναβαθμιστεί η οδική υποδομή της Ευρώπης, με νέες τεχνικές και συστήματα λειτουργίας προσαρμοσμένα στις τελευταίες τάσεις.
Η ανάγκη χρηματοδότησης για την κατασκευή, λειτουργία, συντήρηση και αναβάθμιση της οδικής υποδομής αποτελεί ένα διαρκές βασικό ζήτημα των υπεύθυνων φορέων. Παραδοσιακά και στατιστικά, η κατασκευή αυτοκινητοδρόμων με διόδια είναι μια κερδοφόρα επένδυση, αλλά σε περιόδους ύφεσης η χρηματοδότηση μπορεί να είναι σπάνια ή ανύπαρκτη. Οι ισχυρές εθνικές οικονομίες μπορεί να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το πρόβλημα, αλλά οι πιο αδύναμες οικονομίες δύσκολα μπορούν να βρουν πηγές χρηματοδότησης για έργα οδοποιίας και να προωθήσουν αποφασιστικά την οικονομική ανάπτυξη.
Οι νέες τάσεις στις μεταφορές
Τα τελευταία χρόνια βιώνουμε μία επανάσταση στο χώρο των μεταφορών: Η μετάβαση σε ένα νέο σύστημα έξυπνης κινητικότητας, με μία πιο ολιστική προσέγγιση για τις μεταφορές, υποστηρίζεται από ένα σύνολο σύγχρονων τεχνολογιών, που αφορούν την αυτοματοποιημένη και συνδεδεμένη οδήγηση, τη διασύνδεση συστημάτων, την τεχνητή νοημοσύνη, την ηλεκτροκίνηση, τις διαλειτουργικές εφαρμογές και την πιο φιλική προς το περιβάλλον κινητικότητα.
Βασική αναπτυξιακή στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η στροφή προς μία κυκλική, βιώσιμη και πράσινη οικονομία, με στόχο τη μετατροπή της Ευρώπης σε μία κλιματικά ουδέτερη ήπειρο μέχρι το 2050.
Η ηλεκτροκίνηση αποτελεί μία κύρια επιλογή σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την επίλυση των περιβαλλοντικών θεμάτων που δημιουργούν οι οδικές μετακινήσεις, όπως είναι η έκλυση CO2 (βασική αιτία ενίσχυσης της κλιματικής αλλαγής), η αέρια ρύπανση, η ηχορύπανση και η εξάρτηση από το πετρέλαιο. Ο τομέας των μεταφορών είναι υπεύθυνος για το 25% των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της Ευρώπης σήμερα, ενώ το μερίδιο των οδικών μεταφορών είναι το 72% του παραπάνω ποσοστού.
Η μετάβαση σε οδική υποδομή φιλική προς την ηλεκτρική ενέργεια θα εξαρτηθεί κυρίως από την πρόοδο της αυτοκινητοβιομηχανίας, όσον αφορά την αυτονομία και το κόστος του ηλεκτρικού οχήματος. Η βιομηχανική έρευνα θα πρέπει να ξεπεράσει σταδιακά τα τεχνικά προβλήματα που σχετίζονται με τις μπαταρίες και τις ρυθμίσεις ανεφοδιασμού, αλλά η πραγματική πρόκληση είναι η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας που θα παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η σταδιακή μείωση ή εγκατάλειψη ορυκτών καυσίμων.
Η αυξανόμενη ψηφιακή συνδεσιμότητα μεταξύ των μέσων μετακίνησης επιτρέπει στα άτομα να χρησιμοποιούν τα συστήματα μεταφορών με διαφορετικούς τρόπους και να έχουν πρόσβαση σε μεγάλες ποσότητες δεδομένων απόδοσης σε πραγματικό χρόνο. Η αυξανόμενη συνδεσιμότητα δημιουργεί ιδιαίτερες απαιτήσεις για τους ιδιοκτήτες υποδομής να παρέχουν πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο που επιτρέπουν στους χρήστες να σχεδιάζουν τις δικές τους εναλλακτικές διαδρομές σε περιόδους συμφόρησης ή διακοπής λειτουργίας.
Τα καιρικά φαινόμενα
Ο τομέας των οδικών μεταφορών είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένος στην κλιματική αλλαγή και στα ακραία καιρικά φαινόμενα, τα οποία αποτελούν απειλή για την ασφάλεια, την αξιοπιστία και τη βιωσιμότητα του συστήματος οδικών μεταφορών. Τα κύματα τσουνάμι, οι πυρκαγιές, οι πλημμύρες, οι χιονοθύελλες και οι τυφώνες αποτελούν μεγάλο κίνδυνο για επιβάτες, οχήματα και εμπορεύματα, καθώς και για την ακεραιότητα της υποδομής των μεταφορών.
Δεδομένου ότι οι αξιόπιστες οδικές μεταφορές αποτελούν βασικό μοχλό της οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής ευημερίας παγκοσμίως, οι εθνικές αρχές οδοποιίας και οι φορείς λειτουργίας και εκμετάλλευσης των αυτοκινητοδρόμων οφείλουν να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα πρόληψης, ενημέρωσης και προστασίας, ώστε να θωρακίσουν την υποδομή των μεταφορών και να προστατεύσουν τους μετακινούμενους, σε περίπτωση ακραίων καιρικών συνθηκών.
Η οδική ασφάλεια
Κάθε χρόνο χιλιάδες άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους ή τραυματίζονται σοβαρά σε ατυχήματα σε δρόμους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το 2020, έχασαν τη ζωή τους λόγω τροχαίων ατυχημάτων 4.000 άτομα στην Ε.Ε, ενώ το αντίστοιχο νούμερο στην Ελλάδα ήταν 650. Ο στόχος του 4ου Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου για την οδική ασφάλεια για τη δεκαετία 2021 – 2030 είναι η μείωση των θυμάτων κατά 50%, ενώ ο παγκόσμιος στόχος είναι μηδενικά θύματα (Vision Zero) για το 2050. Η ολιστική προσέγγιση του «ασφαλούς συστήματος» δίνει έναν κρίσιμο ρόλο στις οδικές υποδομές. Απαιτείται συστηματική καταγραφή και αξιολόγηση των ευρωπαϊκών οδών, ώστε να κατευθυνθούν οι επενδύσεις κατά προτεραιότητα στα πιο επικίνδυνα σημεία.
Το επίπεδο εξυπηρέτησης, η ασφάλεια και η άνεση είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που απαιτούν οι χρήστες του οδικού δικτύου από μια οδική υποδομή. Τα οδικά δίκτυα του 21ου αιώνα θα πρέπει να αντιμετωπίσουν όλες τις νέες προκλήσεις (ψηφιακή ενημέρωση και λειτουργία, ηλεκτροκίνηση, «πράσινη» ενέργεια, προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή) χωρίς να έχουν λυθεί τα παραδοσιακά ζητήματα της χρηματοδότησης, της οδικής ασφάλειας, των πρώτων υλών.
Σε έναν κόσμο που διαρκώς εξελίσσεται και μεταβάλλεται, συχνά με πολύ γρήγορους ρυθμούς, η οδοποιία διεκδικεί μια ακόμη πιο σημαντική θέση ανάμεσα στους παράγοντες που θα επιταχύνουν την οικονομική ανάπτυξη, με σεβασμό στο περιβάλλον και με κυρίαρχο κριτήριο την ευημερία των πολιτών.
*Η κ. Φωτεινή Κεχαγιά είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
