Έφτασε η εποχή του BIM στη χώρα μας

Τα τελευταία χρόνια οι σύγχρονες τεχνολογίες αιχμής έχουν διεισδύσει και στον κατασκευαστικό κλάδο, με τη μοντελοποίηση πληροφοριών κτιρίων (Building Information Material [BIM]) να αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τους μελετητές το οποίο βοηθάει στο σχεδιασμό των τεχνικών έργων μέσω ψηφιακής πλατφόρμας. Η συγκεκριμένη τεχνολογία έχει βοηθήσει ήδη στην υλοποίηση μεγάλων έργων υποδομών στη χώρα μας και πλέον η χρήση του κρίνεται ολοένα και περισσότερο απαραίτητη.

Tου κ. Παναγή Τονιόλου*

Ο κλάδος των κατασκευών είναι στρατηγικά σημαντικός για τις εθνικές οικονομίες όσον αφορά τις υποδομές και τα κτίρια, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τη λειτουργία και συντήρηση του δομημένου περιβάλλοντος. Η οικονομική παραγωγή του ευρωπαϊκού κλάδου των κατασκευών κυμαίνεται στα 1,3 τρισ. ευρώ αντιπροσωπεύοντας περίπου το 9% του ΑΕΠ της ένωσης. Η ανάγκη ψηφιοποίησης του κατασκευαστικού κλάδου αποτελεί αδήριτη ανάγκη, δεδομένου ότι μαζί με τον αγροτικό τομέα βρίσκονται στις τελευταίες θέσεις εκσυγχρονισμού από το σύνολο των τομέων της παγκόσμιας οικονομίας.

Τα τελευταία δύο χρόνια, ο κατασκευαστικός κλάδος στη χώρα μας έχει εισέλθει σε φάση ανάκαμψης. Ειδικότερα, η συμβολή των κατασκευών στην αύξηση της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας σε σταθερές τιμές ήταν θετική το 2022 για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, ενώ ο κύκλος εργασιών του κλάδου αυξήθηκε κατά 22,6% σε ονομαστικές και κατά 14,5% σε αποπληθωρισμένες τιμές, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Κατασκευαστικής βιομηχανίας (FIEC).

Οι προοπτικές για τα επόμενα χρόνια ενισχύονται σημαντικά α) από τις δημόσιες επενδύσεις που αναμένεται να πραγματοποιηθούν, στο πλαίσιο υλοποίησης των έργων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (2021-2026) και της Εταιρικής Σύμβασης Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ) 2021-2027 και β) από τις ιδιωτικές επενδύσεις, τόσο τις μεγάλες όπως είναι η ανάπλαση στο Ελληνικό όσο και τις μικρότερες όπως είναι τουριστικές μονάδες, καταλύματα και κατοικίες. Για τους λόγους αυτούς, ο συνολικός κύκλος εργασιών στις κατασκευές αναμένεται να ξεπεράσει φέτος τα 14 δισεκατομμύρια ευρώ.

Η εφαρμογή του BIM στην Ελλάδα

Το BIM άρχισε να γίνεται γνωστό στην Ελλάδα γύρω στο 2015 από ελληνικές μελετητικές και κατασκευαστικές εταιρείες που δραστηριοποιούνταν στο εξωτερικό (κυρίως στις χώρες του Περσικού Κόλπου, όπου διεθνείς εταιρείες άρχισαν να αναπτύσσουν μεγάλα δημόσια και ιδιωτικά έργα με χρήση του BIM) καθώς και από Έλληνες μηχανικούς που δραστηριοποιούνταν εκτός συνόρων.

Η πρώτη εφαρμογή του BIM σε εθνικό επίπεδο ήταν στο Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», όπου αναπτύχθηκε τρισδιάστατο μοντέλο του έργου από την ανάδοχο εταιρεία πριν ξεκινήσει η διαδικασία κατασκευής του. Έκτοτε, υπήρξε ένας μεγάλος αριθμός ιδιωτικών κτιριακών έργων στα οποία το BIM τέθηκε σε εφαρμογή, όπως ο Πύργος του Πειραιά. Η ανάπτυξη των έργων του Ελληνικού προβλέπει τη χρήση του BIM σε όλες τις κατασκευές, τόσο των κτιρίων όσο και των έργων υποδομής.

Στα τέλη του 2018 και στις αρχές του 2019 το πρώτο δημόσιο έργο υποδομής, η Γραμμή 4 του μετρό της Αθήνας, περιέλαβε στη διαγωνιστική διαδικασία την πρόβλεψη εφαρμογής του BIM στην σύνταξη των μελετών και στην εκτέλεση των κατασκευών, συμπεριλαμβανομένων των στατικών και ηλεκτρομηχανολογικών του τμημάτων, προκειμένου να βελτιστοποιηθεί ο έλεγχος δομικά και λειτουργικά.

Συγχρόνως, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΤΕΕ), ο Σύνδεσμος Ελληνικών Εταιρειών – Γραφείων Μελετών (ΣΕΓΜ) και η Πανελλήνια Ένωση Διπλωματούχων Μηχανικών Εργοληπτών Δημοσίων Έργων (ΠΕΔΜΕΔΕ) άρχισαν να υποστηρίζουν την προσπάθεια.

Με στόχο τη διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής του BIM, διαμορφώθηκε ένα πενταετές εθνικό στρατηγικό σχέδιο για την εφαρμογή του στην Ελλάδα, το οποίο παρουσιάζει τη γενική προσέγγιση για τη μετάβαση του κατασκευαστικού κλάδου στην εποχή της ψηφιοποίησης. Η δομή του στρατηγικού σχεδίου αποτυπώνεται στην παρακάτω εικόνα.

Δομή εθνικού στρατηγικού σχεδίου για εφαρμογή Building Information Material (ΥΠΥΜΕ, PwC, 2022).

Η προσέγγιση αυτή οδήγησε στη διαμόρφωση 6 στρατηγικών αξόνων και 10 στρατηγικών δράσεων, σε συμφωνία με την αντίστοιχη Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα κράτη μέλη (βλέπε εικόνα 2): Οι 10 στρατηγικές δράσεις εξειδικεύθηκαν σε 28 στρατηγικές παρεμβάσεις με χρονικό ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2027. Οι παρεμβάσεις αυτές είναι οι εξής:

1. Εκπόνηση στρατηγικής BIM (ανάπτυξη στρατηγικού σχεδίου BIM βάσει καλών πρακτικών και ανάλυσης της υφιστάμενης κατάστασης του κατασκευαστικού κλάδου στην Ελλάδα).
2. Καθορισμός ρόλων και αρμοδιοτήτων για την υλοποίηση της στρατηγικής BIM (καθορισμός των ρόλων των εμπλεκόμενων στο έργο μερών, τα οποία είναι η κεντρική διοίκηση και ο δημόσιος τομέας, ο κατασκευαστικός κλάδος και ο ακαδημαϊκός κόσμος).
3. Δημοπράτηση πιλοτικών έργων BIM (πρακτική εφαρμογή του BIM σε δημόσια έργα υποδομής με στόχο την εξαγωγή συμπερασμάτων όσον αφορά την αποτελεσματικότητα χρήσης BIM).
4. Ανάπτυξη κριτηρίων και προϋποθέσεων BIM για την υλοποίηση πιλοτικών δημόσιων έργων (προτείνεται να γίνεται επιλογή πιλοτικών έργων βάσει του τύπου έργου και σύμβασης, του προϋπολογισμού και των εμπλεκόμενων ειδικοτήτων στο έργο).
5. Καθορισμός κριτηρίων αξιολόγησης αναδόχου σε δεξιότητες BIM σε πιλοτικά έργα (ελάχιστες απαιτήσεις δεξιοτήτων, τεχνικές, τεχνολογικές, γνωστικές, αναδόχου για την υλοποίηση πιλοτικών έργων).
6. Τροποποίηση νομοθεσίας περί δημοσίων συμβάσεων και προμηθειών (νομοθετικές τροποποιήσεις για την εισαγωγή του ΒΙΜ: Ν. 4412/2016, κανονισμός προεκτιμώμενων αμοιβών μελετών δημοσίων έργων, κανονισμός μελετών έργου).
7. Ενημέρωση νομοθεσίας περί τεχνικών προδιαγραφών (νομοθετικές τροποποιήσεις στον Ν.4412/2016 όσον αφορά τις τεχνικές προδιαγραφές που απαιτούνται για την εφαρμογή του BIM στα δημόσια έργα).
8. Ενημέρωση της νομοθεσίας για τη σύνδεση του ΒΙΜ με άλλες ψηφιακές πρωτοβουλίες (πρωτοβουλίες όπως είναι η ηλεκτρονική ταυτότητα κτιρίου και η εθνική πλατφόρμα GIS).
9. Σύσταση επιτροπών αρμόδιων για την προώθηση της εφαρμογής του BIM σε δημόσια και ιδιωτικά έργα.
10. Δημιουργία forum επικοινωνίας ΒΙΜ (forum με δυνατότητα καταγραφής τυχόν ζητημάτων κατά την εφαρμογή του BIM, με σκοπό τη βελτίωση του νομικού και τεχνικού πλαισίου).
11. Υποστήριξη εκδηλώσεων ψηφιοποίησης του κλάδου (υποστήριξη και οργάνωση εκδηλώσεων, συνεδρίων, ημερίδων και επιμορφωτικών σεμιναρίων με αντικείμενο την ψηφιοποίηση του τεχνικού κλάδου).
12. Δημοσιεύσεις σχετικά με την ψηφιοποίηση του κλάδου και τη χρήση BIM (δημοσιεύσεις σε έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο όσον αφορά τη διείσδυση και εφαρμογή της ψηφιοποίησης στα κατασκευαστικά έργα).
13. Ανάπτυξη προγραμμάτων τεχνικής κατάρτισης BIM προς όλους τους μηχανικούς της χώρας (με στόχο την απόκτηση γνωστικής επάρκειας στο BIM).
14. Ανάπτυξη προγράμματος πιστοποίησης BIM (με στόχο την κάλυψη της ανάγκης της αγοράς για επαγγελματίες με καλή γνώση BIM).
15. Πρόταση συμπλήρωσης ακαδημαϊκών προγραμμάτων (ένταξη μαθημάτων BIM με πρακτική εφαρμογή στα πανεπιστημιακά ιδρύματα, για την άμεση ένταξη των αποφοίτων σε έργα BIM).
16. Συνεργασία του δημόσιου τομέα (υπουργείων και υπηρεσιών) για την εφαρμογή νέων κανονιστικών ρυθμίσεων όσον αφορά το BIM.
17. Διαβούλευση με φορείς και κατασκευαστικό κλάδο για την εφαρμογή του BIM (η εμπλοκή του κατασκευαστικού κλάδου, λόγω της εμπειρίας και της γνώσης που διαθέτει, κρίνεται καταλυτική για την αναμόρφωση του ρυθμιστικού πλαισίου όσον αφορά το BIM).
18. Διατήρηση της Συντονιστικής Επιτροπής Εργασίας (η οποία θα συναντάται σε τακτική βάση υπό την αιγίδα και ηγεσία του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών [ΥΠ.Υ.ΜΕ.] και μετά το τέλος του έργου, με σκοπό τη βελτίωση εφαρμογής της ψηφιοποίησης στον τεχνικό κλάδο).
19. Δημιουργία προδιαγραφών και υιοθέτηση πρωτοκόλλου ΒΙΜ (εναρμόνιση του περιεχομένου και των παραδοτέων μελετών ανά στάδιο ανάπτυξης με βάση τα διεθνή πρότυπα, καθώς και αντιστοίχισή τους στο προσδοκώμενο επίπεδο ανάπτυξης γραφικής LOD και μη γραφικής πληροφορίας LOI).
20. Καθορισμός του πλαισίου λειτουργίας του κοινού περιβάλλοντος διαμοιρασμού δεδομένων (Common Data Envriroment [CDE]) βάσει προδιαγραφών και ελάχιστων απαιτήσεων.
21. Ανάπτυξη βοηθητικού οδηγού εφαρμογής BIM (με βασικές πληροφορίες για το BIM αλλά και συγκεκριμένα βήματα για διαφορετικές φάσεις υλοποίησης ενός έργου BIM).
22. Δημιουργία εθνικής πλατφόρμας BIM (προτείνεται να περιλαμβάνει οδηγούς, έγγραφα, το ΒΙΜ forum, ενέργειες επικοινωνίας, βιβλιοθήκη αντικειμένων BIM κλπ.).
23. Καθορισμός απαιτήσεων OIR (σύνταξη τυπικού υποδείγματος απαιτήσεων πληροφοριών έργου σχετικά με το φορέα-οργανισμό εκμετάλλευσης και λειτουργίας του έργου [ΑΦΕ – OIR]).
24. Καθορισμός απαιτήσεων PIR (σύνταξη τυπικού υποδείγματος απαιτήσεων πληροφοριών έργου σχετικά με την υλοποίησή του [ΑΥΕ – PIR]).
25. Καθορισμός απαιτήσεων EIR (σύνταξη τυπικού υποδείγματος απαιτήσεων σχετικά με την ανταλλαγή των πληροφοριών του έργου [ΑΑΠ – EIR]).
26. Καθορισμός απαιτήσεων AIR (σύνταξη τυπικού υποδείγματος απαιτήσεων πληροφοριών έργου σχετικά με την εκμετάλλευση και λειτουργία του έργου [ΑΕΛ – AIR]).
27. Χρηματοδότηση προγραμμάτων τεχνικής κατάρτισης BIM.
28. Οικονομικά κίνητρα προμήθειας εξοπλισμού και λογισμικού ΒΙΜ (ενίσχυση των επαγγελματιών του χώρου για την επένδυση σε υλικοτεχνικό εξοπλισμό, όπως είναι π.χ. υπολογιστές, laser scanner, VR/AR γυαλιά, 3D εκτυπωτές και κατάλληλα λογισμικά που απαιτούνται για την εφαρμογή του BIM).

ΕΙΚΟΝΑ 2

Άξονες και δράσεις εθνικού στρατηγικού σχεδίου για εφαρμογή Building Information Material (ΥΠΥΜΕ, PwC, 2022).

Νέες καινοτομίες

Το BIM αποτελεί το μοχλό για την ψηφιοποίηση του κατασκευαστικού τομέα. Σύμφωνα με την EU BIM υπολογίζεται ότι η πλήρης ψηφιοποίηση θα έχει ως αποτέλεσμα συνολική ετήσια εξοικονόμηση από 13% έως 21% στα στάδια της σχεδίασης, των μελετών και της κατασκευής, και κατά 10% έως 17% στη φάση λειτουργίας και συντήρησης των έργων. Παράλληλα θα μειώσει τον χρόνο υλοποίησης τους σε αντίστοιχα ποσοστά. Περαιτέρω, το BIM αποτελεί εφαλτήριο προς νέες καινοτομίες που θα μας απασχολήσουν περισσότερο τα επόμενα χρόνια, όπως είναι:

1. Τεχνητή Νοημοσύνη (Artificial Intelligence [ΑΙ]): Με τη βοήθεια της AI, όλες οι πληροφορίες που συλλέγονται από τα BIM μοντέλα θα είναι πολύ πιο εύκολο να ερμηνευθούν και να χρησιμοποιηθούν, ώστε να αυτοματοποιηθούν και να βελτιστοποιηθούν αρκετές διεργασίες που αφορούν τόσο τη μελέτη όσο και την κατασκευή –και φυσικά να αποφευχθούν λάθη (real time lessons learned).
2. Χρήση των τρισδιάστατων BIM μοντέλων ως νομικών εγγράφων: Όπως σήμερα χρησιμοποιούνται τα δισδιάστατα (2D) σχέδια ως νομικά έγγραφα για κάθε μορφής διένεξη / αμφισβήτηση, έτσι σε μερικά χρόνια θα είναι πρόσφορο το έδαφος για να περάσουμε στο επόμενο στάδιο, κάτι το οποίο θα συντελέσει στο να γίνει πλέον το BIM η συνήθης πρακτική (common practice / business as usual) στον κατασκευαστικό κλάδο.
3. VR/AR: Η χρήση των τρισδιάστατων BIM μοντέλων σε λογισμικά εικονικής (Virtual Reality [VR]), και επαυξημένης πραγματικότητας (Augmented Reality [AR]), είναι μία από τις πλέον αναπτυσσόμενες τάσεις. Με την εικονική πραγματικότητα, τα εμπλεκόμενα μέρη μπορούν να περιηγηθούν ψηφιακά στο υπό μελέτη ή υπό κατασκευή έργο ή υποδομή από την άνεση του γραφείου τους, κάτι που βοηθάει στην ακόμη καλύτερη κατανόηση του έργου και της πολυπλοκότητάς του. Με την επαυξημένη πραγματικότητα, από την άλλη, οποιοδήποτε από τα εμπλεκόμενα μέρη στο εργοτάξιο μπορεί να δει ψηφιακά όλες τις κατασκευαστικές λεπτομέρειες που θα ενσωματωθούν στην υφιστάμενη κατασκευή, έναν συνδυασμό δηλαδή της ψηφιακής πληροφορίας με την πραγματικότητα (βλέπε εικόνα 3).
4. Χρήση ρομπότ: Ενώ η πλειονότητα των ρομπότ που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή σήμερα αφορούν κυρίως την προκατασκευή στοιχείων (prefabrication) και την επιθεώρηση (inspection), αναπτύσσονται ήδη από πολλές εταιρίες ρομπότ τα οποία θα μεταφέρονται στο εργοτάξιο και θα χρησιμοποιούν τις πληροφορίες που περιέχονται στα BIM μοντέλα (γεωμετρικές και μη) για να φέρουν εις πέρας αυτόνομα διάφορες εργασίες (robotization), από τις πιο απλές και επαναλαμβανόμενες μέχρι τις πιο σύνθετες και επικίνδυνες, εξασφαλίζοντας έτσι και μεγαλύτερη ασφάλεια στο εργοτάξιο.

ΕΙΚΟΝΑ 3

Εικονική αποτύπωση έργου στο εργοτάξιο με χρήση VR/AR.

Ιδιωτικός και δημόσιος τομέας

Στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια έχει αναγνωρισθεί η ανάγκη και έχουν γίνει σημαντικά βήματα στην προώθηση της εφαρμογής της τεχνολογίας BIM. Ο ιδιωτικός τομέας, μελετητικές και κατασκευαστικές εταιρείες, ανταποκρίθηκαν πρώτες στο πλαίσιο σύνταξης μελετών και κατασκευής έργων στα οποία ο εργοδότης είχε θέσει σχετικές απαιτήσεις, οι δε ενώσεις τους υποστηρίζουν την όλη προσπάθεια.

Όμως, ο βασικός μοχλός για την καθιέρωση του BIM σε ευρεία κλίμακα είναι η κυβέρνηση και ο δημόσιος τομέας, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να θέσει το πλαίσιο και τη στρατηγική. Το έργο της ανάπτυξης στρατηγικού σχεδίου και οδικού χάρτη για την εφαρμογή του BIM στην Ελλάδα από το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών αποτελεί σημαντική πρωτοβουλία που έχει θέσει τις βάσεις για τα επόμενα βήματα.

Η ένταξη της δράσης για την «Ανάπτυξη στρατηγικού σχεδίου για την εφαρμογή της Τεχνολογίας Μοντελοποίησης στην Ελλάδα» στις 10 βασικές προτεραιότητες του Υπουργείου κατά τη νέα κυβερνητική περίοδο που τώρα ξεκινά, αποτελεί εχέγγυο για την υλοποίηση των δράσεων του σχεδίου.

Οι εργαζόμενοι, οι εταιρείες και οι συλλογικοί φορείς του κατασκευαστικού κλάδου αγκαλιάζουν την προσπάθεια, αναγνωρίζοντας την ανάγκη εκσυγχρονισμού για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας και προσδοκώντας σε νέα έργα και ευκαιρίες κατά τα επόμενα χρόνια.

*Ο κ. Παναγής Τονιόλος είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Συνδέσμου Ελληνικών Εταιρειών – Γραφείων Μελετών (ΣΕΓΜ).