Συνέντευξη – Ο κ. Θεόδωρος Κωνσταντινίδης, Πρόεδρος του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. και Αναπληρωτής καθηγητής της Ιατρικής Σχολής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, μιλά στα «ΕΘ» για το μεγάλο θέμα της ασφάλειας και της υγείας στον χώρο εργασίας – που λόγω κρίσης – συνήθως «θυσιάζονται» πρώτα.
Συνέντευξη: Πάνος Κατσαχνιάς
Σε μια πρώτη επαφή με το θέμα, οι περισσότεροι κρατούν μια τουλάχιστον επιφυλακτική στάση απέναντί του. Κάποιοι φτάνουν μέχρι του σημείου να υποστηρίζουν πως λειτουργώντας επιχειρηματικά μέσα σ? ένα περιβάλλον μεγάλης οικονομικής κρίσης όπως της σημερινής, τέτοια ζητήματα αποβαίνουν τελικά καταστροφικά γι? αυτόν που τα εφαρμόζει μιας και ο ανταγωνισμός στέκεται αμείλικτος απέναντί του μη επιτρέποντας τέτοιου είδους «πολυτέλειες». Θέλοντας να ξεκαθαρίσουμε λοιπόν το θέμα, απευθηνθήκαμε σε έναν από τους πλέον αρμόδιους για αυτό, προκειμένου να πάρουμε οριστικές απαντήσεις.
Ως Πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε), έχετε μια συνολική εικόνα για τον τομέα της ασφάλειας ανεξαρτήτως κλάδου. Σε ποιό επίπεδο λοιπόν, βρίσκεται η ασφάλεια στην εργασία σήμερα;
Καταρχήν η Ασφάλεια της Εργασίας δεν είναι ανεξάρτητη από την Υγεία στην Εργασία και την Υγιεινή της Εργασίας. Αυτοί οι δύο όροι είναι αλληλένδετα συνδεδεμένοι σε έναν ενιαίο τομέα που διακονείται πολυεπιστημονικά – και αυτό κάνει το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. στην πολύχρονη παρουσία του, σε αντιστοιχία με ό,τι συμβαίνει διεθνώς και με πολλαπλές συνεργασίες στο πεδίο αυτό. Πέραν από τη νομοθεσία επομένως, που έχει τη σημασία της, αλλά δεν είναι πανάκεια η ύπαρξή της αν δεν τηρείται, το μείζον θέμα είναι η ανάπτυξη κουλτούρας Υγείας και Ασφάλειας στην Εργασία. Αυτό το κομμάτι είναι ενταγμένο σ? αυτό που ονομάζει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) Αγωγή και Προαγωγή Υγείας και σύμφωνα με τις διατυπώσεις του εδράζεται εντός της κοινωνίας και διά μέσου των φορέων της. Για να προχωρήσει κανείς στο σχεδιασμό και την οριοθέτηση των προτεραιοτήτων της πρόληψης στο χώρο της εργασίας, απαιτείται μια αρχική καταγραφή των προβλημάτων, δηλαδή των επικινδυνοτήτων και το μοναδικό διαθέσιμο εργαλείο έχει χαρακτήρα δημοσκοπικό και στοχαστικό ταυτόχρονα. Σαφώς ο χαρακτήρας της προσέγγισης αυτής έχει πολυεστιακή διάσταση με τις επιμέρους θεωρήσεις ποικίλων επιστημονικών προσεγγίσεων. Αυτό κάνει περίπου το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. ξεκινώντας από Αναλύσεις Επαγγελματικού Κινδύνου κατά χώρο εργασίας, με μετρήσεις και αποτίμηση των επικινδυνοτήτων για τις διάφορες θέσεις εργασίας, ώστε να επισημανθούν οι αναγκαιότητες για πρόληψη. Αν αυτό οδηγεί απλώς σε μελέτες και έρευνες ακαδημαϊκής χρήσης, που δεν καταφέρνουν να περάσουν στον τρόπο λειτουργίας της παραγωγικής διαδικασίας και στη σκέψη και τον τρόπο δράσης των ίδιων των εργαζόμενων, τότε παραμένει κενό γράμμα. Είναι μάλλον φανερό ότι στην πατρίδα μας συχνά αντιμετωπίζεται το όλο ζήτημα της Υγείας και Ασφάλειας στην Εργασία ως μιάς μορφής αστυνόμευση, που βρίσκεται έξω από την καθημερινότητα της εργασίας. Πολύ συνοπτικά, άν ισχύουν τα παραπάνω, η πολυσχιδής νομοθεσία, καθώς και οι πολύχρονες δράσεις κρατικών και μη φορέων δεν έχει οδηγήσει σε ανάπτυξη κουλτούρας Υγείας και Ασφάλειας της Εργασίας και δεν έχουν φανεί τα αποτελέσματα της πρόληψης (τεχνικής και ιατρικής), που δεν μπορεί να εφαρμοσθεί παρά μόνο με τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων.
Πού και πόσο έχει συμβάλει, τόσο στην πρόληψη εργατικών ατυχημάτων, όσο και στην προστασία των εργαζομένων;
Αυτό ακριβώς πέτυχαν οι δράσεις του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε., προτάσεις για πρόληψη και προστασία των εργαζομένων (μέλημα που πρέπει να είναι πρωταρχικό σε κάθε επιχείρηση). Αποτίμηση αριθμητικού χαρακτήρα δεν θα μπορούσε να διατυπωθεί , δεδομένης άλλωστε και της ανεπάρκειας στις καταγραφές, ιδιαίτερα στις ιατρικές εγγραφές. Από την άλλη δύσκολα θα μπορούσε να μετρηθεί και να επιμερισθεί η αξία των δράσεων σε ποικίλους κλάδους εργασίας, όπου δεν έχει δραστηριοποιηθεί μόνο το Ινστιτούτο, αλλά ταυτόχρονα και οι κρατικοί φορείς (το Σ.ΕΠ.Ε. και η Διεύθυνση Συνθηκών Εργασίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης). Η διαφορά είναι ότι οι κρατικοί φορείς έχουν ελεγκτικό χαρακτήρα, ωστόσο έχουν αναπτύξει με πολλές μορφές και την πρόληψη, καθώς και την αγωγή υγείας στην εργασία, αλλά για το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. καθεμία δράση του είναι απότοκο της συναίνεσης τόσο της εργοδοσίας, όσο και των εργαζόμενων. Η οποιαδήποτε δράση του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε., θα οδηγήσει σε προτάσεις, που ενώ τεκμηριωτικά (evidence based) οδηγούν στην πρόληψη, δεν έχουν διόλου υποχρεωτικό χαρακτήρα εφαρμογής. Απαιτείται η συναίνεση τόσο των εργαζόμενων, όσο και της εργοδοσίας για την εφαρμογή των όποιων προτάσεων.
Τί θεωρείτε απαραίτητο να γίνει από την μεριά της πολιτείας προκειμένου να στηριχθεί η προσπάθεια σας; Ποιές είναι οι προτάσεις σας ως ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε;
Μείζον θέμα παραμένει η παροχή υπηρεσιών υγείας και ασφάλειας της εργασίας στο σύνολο των εργαζομένων. Το κράτος έχει υστερήσει στον τομέα αυτόν με εξαιρετικά υποκριτικό τρόπο. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν υφίσταται καμιά διαδικασία για την τήρηση όρων Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας στο δημόσιο τομέα και τον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Αλλά και ευρύτερα συζητώντας το θέμα, ακόμα και το ΙΚΑ, ο μεγαλύτερος ασφαλιστικός φορέας, δεν παρέχει υπηρεσίες υγείας και ασφάλειας της εργασίας. Παρέχει υπηρεσίες φροντίδας υγείας (εξωνοσοκομειακού και νοσοκομειακού χαρακτήρα), έχει παροχές σύνταξης, αλλά σε υπηρεσίες με στόχευση την υγιεινή και ασφάλεια της εργασίας υστερεί. Οι προτάσεις του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. έχουν διατυπωθεί σε ένα κείμενο εργασίας που έχει παραδοθεί στο Ι.Κ.Α. για την ανάπτυξη μιάς Μόνιμης Προγραμματικής Σύμβασης, ώστε να παρέχονται αυτού του τύπου οι υπηρεσίες φροντίδας υγείας και ασφάλειας στην εργασία. Τα επόμενα βήματα θα πρέπει να είναι αντίστοιχες δράσεις στο δημόσιο τομέα.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση, αλλά και ενημέρωση, πάνω σε θέματα προστασίας των εργαζομένων. Πού πιστεύετε ότι οφείλετε αυτό κι άν εκτιμάτε ότι η τωρινή κρίση έχει αρνητικές επιπτώσεις και σ? αυτόν τον τομέα;
Η ευαισθητοποίηση που επιτεύχθηκε με τις δράσεις ενημερωτικού χαρακτήρα δεν έχουν οδηγήσει πάντως σε κουλτούρα υγείας και ασφάλειας εργασίας. Παραμένει στόχος η ανάπτυξή της. Ιδιαίτερα σε περίοδο οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που βιώνει η χώρα, αλλά και η ευρωζώνη συνολικά. Σε τέτοια περίοδο, αναμενόμενο είναι να επιταθούν οι επιπτώσεις στην υγεία λόγω εργασίας (αλλά και μη εργασίας). Περιμένει κανείς, ότι προτεραιότητα πρέπει να είναι η υγεία και ασφάλεια στην εργασία. Αν τυχόν η κοινωνία δεν θέσει αυτές τις προτεραιότητες, τα απότοκα της κρίσης θα είναι εμφανή. Η επιστημονική βιβλιογραφία το έχει επισημάνει, αφού πολλές μελέτες που στηρίζονται σε εμπειρικά δεδομένα, οδηγούν σε συμπεράσματα περί αύξησης της επαγγελματικής νοσηρότητας και εργατικών ατυχημάτων. Επομένως, η επίταση των προληπτικών δράσεων είναι επιβεβλημένη.
Κάποιοι ισχυρίζονται ότι η τωρινή κρίση μπορεί να αποτελέσει αφορμή για να διορθωθούν κάποια κακώς κείμενα. Αισιοδοξείτε για το μέλλον;
Αν η ίδια η κοινωνία θεωρεί ότι η υγεία και ασφάλεια της εργασίας είναι πολυτέλεια σε καιρό κρίσης, τότε κανείς δεν μπορεί να είναι αισιόδοξος. Αν αντίθετα τεθούν αυτές οι προτεραιότητες, που θα διασφαλίσουν τον περιορισμό των επιπτώσεων στην υγεία, τότε όλοι πρέπει να είναι αισιόδοξοι.
Υπάρχει βελτίωση στα θεσμικά ζητήματα που αφορούν τον τομέα της ασφάλειας από την μεριά της πολιτείας;
Το κράτος έχοντας το άλλοθι της υπερπληθώρας νομοθετικών ρυθμίσεων για υγεία και ασφάλεια της εργασίας, οι περισσότερες από τις οποίες αποτελούν υποχρέωση λόγω της συμμετοχής στην Ευρωπαϊκή Ενωση, αδιαφορεί για την ανάπτυξη μηχανισμών εφαρμογής της νομοθεσίας και περιορίζεται σε αστυνόμευση που συχνά έχει τυπολατρικό χαρακτήρα.
Εφαρμόζονται οι υπάρχουσες νομοθεσίες;
Αυτό υπονοείται και στην προηγούμενη απάντηση. Επί παραδείγματι, άν δεν δημιουργηθούν δομές για αναγνώριση και καταγραφή της επαγγελματικής νοσηρότητας, κατάλληλα στελεχωμένες, παραμένει κενό γράμμα η πολυσχιδής νομοθεσία στο ζήτημα αυτό, ως μη εφαρμόσιμη. Το ίδιο ισχύει για το σύνολο σχεδόν της νομοθεσίας.
Σ? έναν κλάδο, όπως αυτόν των κατασκευών – τόσο σε επίπεδο οικοδομής, όσο και μεγάλων τεχνικών έργων – που σήμερα βιώνει μια μεγάλη ύφεση, ο τομέας της ασφάλειας είναι μια ακόμα «παράπλευρη απώλεια» ή όχι;
Με μια πρώτη θεώρηση θα διέκρινε κανείς ότι αν δεν υφίσταται αντικείμενο εργασίας, τότε δεν συντελούνται ούτε εργατικά ατυχήματα, ούτε υπάρχουν επαγγελματικές εκθέσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε επαγγελματική νοσηρότητα. Αυτό όμως που συμβαίνει στην πράξη είναι η ύφεση να ωθεί σε πρόσθετες ελαχιστοποιήσεις κόστους, συχνά με ανασφάλιστους εργαζόμενους, με περιορισμό του κόστους ακόμα και στην παροχή υπηρεσιών φροντίδας της υγείας και ασφάλειας στην εργασία. Με την έννοια αυτήν μοιάζει ότι μια από τις πρώτες «παράπλευρες απώλειες» είναι τόσο η υγιεινή της εργασίας, όσο και η ασφάλεια της εργασίας. Ομως «παράπλευρη απώλεια» είναι η ίδια η υγεία, αφού οι επιπτώσεις νομοτελειακά μεγιστοποιούνται με δυσανάλογα αυξημένο κόστος κυρίως για τα ασφαλιστικά ταμεία, αλλά συχνά και για τους μεμονωμένους εργοδότες.
Συμφωνείτε με την άποψη, ότι τα μέτρα πρόληψης και η ασφάλεια γενικότερα, αποτελούν σημαντική παράμετρο για την αύξηση της παραγωγικότητας;
Αυτό πρέπει να είναι απόλυτα κατανοητό για το κάθε εργοδότη, αφού είναι τεκμηριωμένο επιστημονικά εδώ και δεκαετίες. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι η πρόληψη (τεχνική και ιατρική) στα πλαίσια της εφαρμογής κανόνων υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας έχει προέκταση και στον τελικό χρήση του παραγόμενου προϊόντος. Με την έννοια αυτήν είναι απαραίτητο να προχωρήσει η κοινωνία στην εφαρμογή ασφάλισης επαγγελματικού κινδύνου, που να καλύπτει και το θέμα της αστικής ευθύνης, όπως έχει εφαρμοσθεί σε άλλες αναπτυγμένες κατά το βιομηχανικό πρότυπο χώρες. Αυτό θα είναι πρόσθετο όφελος για την παραγωγικότητα.
ΈΝΘΕΤΟ:
Ποιοί είναι οι καταστατικοί σκοποί του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε και ποιά η φιλοσοφία του βάση της οποίας κινείστε;
Το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. λειτουργεί με μορφή ΝΠΙΔ αστικής εταιρείας μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα εδώ και 20 χρόνια, από τον Ιούνιο του 1992 και έχει ιδρυτικούς φορείς (που είναι ταυτόχρονα και ιδιοκτήτες) τους κοινωνικούς εταίρους, δηλαδή εργοδοτικούς και εργατικούς οργανισμούς (ΣΕΒ, ΓΣΕΒΕΕ, ΕΣΕΕ και ΓΣΕΕ). Χαρακτηριστικό του ενδιαφέροντος των φορέων αυτών είναι ότι οι κοινωνικοί εταίροι με ομόφωνη απόφασή τους μερίμνησαν για την παράταση της ισχύος του καταστατικού του Ινστιτούτου για άλλη μια εικοσαετία. Στους καταστατικούς σκοπούς του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. προβλέπεται ότι ασχολείται με τον εντοπισμό, την καταγραφή, την επεξεργασία, την ανάλυση και έρευνα των βλαπτικών παραγόντων ή και καταστάσεων του εργασιακού περιβάλλοντος και των επιπτώσεών τους στην υγεία, την υγιεινή και ασφάλεια των εργαζομένων. Στο καταστατικό του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι σκοπός του είναι επίσης η επεξεργασία ρυθμίσεων, κανονισμών και σχετικής νομοθεσίας, καθώς και η παρακολούθηση των διεθνών εξελίξεων και εμπειριών, η προώθηση της τεκμηρίωσης των σχετικών ζητημάτων.
Ταυτόχρονα σκοπός του είναι η προώθηση της πληροφόρησης, ενημέρωσης και εκπαίδευσης σε θέματα Υγείας και Ασφάλειας των εργαζομένων, καθώς και η συνεισφορά του στη διερεύνηση και αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκύπτουν από την αλληλεπίδραση εργασιακού και ευρύτερου περιβάλλοντος καθώς και από τους γενικότερους όρους διαβίωσης και εργασίας (τους λεγόμενους χωροβιονομικούς παράγοντες).
Ασφαλώς στους σκοπούς του Ινστιτούτου εντάσσεται και η μελέτη πιθανών επιπτώσεων στην υγεία των εργαζόμενων λόγω της εφαρμογής νέας τεχνολογίας (και γενικότερα κάθε μεταβολής τεχνολογικής στο χώρο εργασίας), όπως και η ανάπτυξη μεθόδων πρόληψης του επαγγελματικού κινδύνου.
Με την έννοια αυτήν το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε. αποτελεί τον θεσμικό εμπειρογνώμονα σε θέματα υγείας και ασφάλειας της εργασίας, παρέχοντας αυτού του τύπου τις υπηρεσίες σε εργοδότες και εργαζόμενους. Καθόλη την εικοσαετία της λειτουργίας του, αυτούς τους σκοπούς υπηρετεί με πλειάδα δράσεων.
